- Kirasjerzy - jazda ciężka, gdzie 'idealnym' ekwipunkiem była zbroja okrywająca 3/4 ciała (tułów, przedramiona, nogi poniżej kolan), hełm, pałasz lub rapier, pistolety, czasami koncerz.
- Arkebuzerzy - jazda średnia, czasami także w zbroi, z lekkim rapierem, pistoletami, arkebuzem.
Oczywiście to tylko teoria - czasami kirasjerzy mieli tylko napierśnik, niektóre regimenty arkebuzerów (słynny regiment Piccolomini w armii cesarkiej w pierwszej połowie Wojny Trzydziestoletniej) z kolei miały lepsze pancerze niż kirasjerzy. Generalnie jednak kirasjerzy mieli być przeznaczeni do przełamania przeciwnika w bitwie, a arkebuzerzy do walki ogniowej, rozpoznania, etc. a w samej bitwie do walki ogniowej. Kirasjerzy atakowali kłusem, przed uderzeniem strzelając z pistoletów.
Król Szwecji Gustaw Adolf wspaniale wprowadził w to wszystko zamieszanie ze swoimi rajtarami. Gros szwedzkiej jazdy od początku XVII wieku stanowili arkebuzerzy na lichych konikach, często bez pancerzy, ze słabej jakości arkebuzami. Szwecja miała na początku panowania Gustawa Adolfa tylko jeden oddział kirajserów - znany jako Adelsfana i nie wystawiany do walki w polu - taką honorową formację szlachty. Pod wpływem polskiej jazdy z którą spotkał się na Pomorzu Gustaw Adolf przeprowadził sensowną reformę - zabrał arkebuzerom arkebuz i zbroje, dając im pare pistoletów. Chodziło o to, by jazda potrafiła sama atakowac, a nie tylko wspierać ogniem Kirasjerów, których w armi szwedzkiej praktycznie w owym czasie nie było ( w 1621 roku powołano tylko 5 kompanii z Livlandu - czyli Inflant, później dodatkowo 4 kompanie kurlandzkie, z weteranów z polskiej armii i pojedyczne kompanie przyboczne - razem w 1630 roku armia szwedzka miała zaledwie 13 kompanii kirasjerów). Wtedy zaczęto w Europie jako nazwę dla takiej jazdy szwedzkiej używać określenia 'rajtar' - ze szwedzkiego latta ryttare (którym pierwotnie określano tylko jazdę szwedzką i finską, a po 1631 roku już gros kawalerii, niezależnie od jej wyposażenia), albo też po prostu od słowa Reiter (jeździec). Miała to być jazda bardziej uniwersalna niż ta według typowego podziału zachodniego, chociaż w toku walki okazało się, że bardziej nadaje się do użycia w walnej bitwie niż do rozpoznania czy osłony przemarszów (jak arkebuzerzy). Już podczas walk z Polakami na Pomorzy zarzucono typową dla jazdy niemieckiej walkę karakolem.
Trzeba jednak pamiętać, że i wśród sił katolickich zdarzały się jednostki które potrafiły zarzucić karakol i walczyć ze Szwedami 'nagą stalą'. Stanowiły one jednak 'kroplę w morzu' na tle całej jazdy katolickiej.
Z kolei kontyngenty najemne z Niemiec (w większych ilościach w armii szwedzkiej od 1626 roku) składały się głównie z arkebuzerów i kilku oddziałów kirasjerów. Jednostki te miały problemy z przystosowaniem się do nowej taktyki szwedzkiej - jeszcze w 1632 roku król Gustaw Adolf udzielał jednemu z niemieckich pułkowników (Baudissinowi) reprymendy że jego pułk 'walczy na sposób niemiecki'. Chlubnym wyjątkiem był regiment arkebuzerów Rheingrafa Otto Ludviga, przejęty ze służbyb duńskiej w 1628 roku, kóry słynął z agresywnego stylu walki i znany był jako jeden z najlepszych regimentów najemnych w armii szwedzkiej w latach 1629-31
Dopiero po bitwie pod Breitenfeld Szwedzi przyjęli nazywać gros swej jazdy jako 'rajtarów', niezależnie od pochodzenia. Wiązało się to tez z faktem, że wiele nowych regimentów powołanych przez książąt niemieckich miało słabe wyposażenie i wymykało się typowym podziałom na kirasjerów i arkebuzerów.
Kolejny problem to sprawa rajtarów i arkabuzerów armii koronnej i litewskiej. Na początku XVII wieku mamy doczynienia z Arkabuzerami (znanymi jako Sclopetarii, od pochodzenia żołnoierzy zwanymi Poloni lub Germani). Mają hełmy, kirysy, pistolety, arkebuzy lub muszkiety, szable lub pałasze. Już jednak ok. 1620 roku pojawia się nazwa Rajtarzy, a w latach 1633-35 nie mamy już w armii Arkabuzerów, zamiast nich wystepują pozbawieni zbroi Rajtarzy, chociaz z takim samym uzbrojeniem.
Po klęsce wojsk kwarcianych w 1648 roku znów jednak w zaciągach wojewódzkich pojawiają się obydwa typy jazdy. Arkabuzerzy mają płacony tak wysoki żołd jak husarze, walcza znów w zbroi i hełmie, zaciągani są systemem towarzyskim.
Rajtaria to jazda cudzoziemska, zaciągana z 'wolnego bębna'.
W 1653 roku ciężkozbrojna arkabuzeria znika z z szeregów armii, ale, żeby nie było nazbyt łatwo, pozostaje jej ... nazwa, gdyz w okresie 1663 - 1717 roku regimenty rajtarskie nazywane są arkabuzerią.
Tyle tytułem wstępu
zapraszam do reaktywowania dyskusji (którą nam wcięło podczas awarii...)
Kirasjerzy radzili sobie całkiem nieźle, nawet w starciu z pikinierami (ale tylko wsparci piechotą - vide zagłada Żółtego i Niebieskiego regimentu szwedzkiego pod Lutzen). Atak kłusem, potem salwa pistoletów i uderzenie na białą broń zadziwiająco działało całkiem dobrze... do bitwy pod Breitenfeld, gdzie elita jazdy szwedzkiej (regimenty szwedzkie i fińskie) przyjęły taką 'szarżę'-karakol kirasjerów Papenheima... stojąc w szyku (sic!). Tyle tylko, że wysokie morale rajtarów Gustawa Adolfa pozwoliło im wyczekać, aż kirasjerzy strzelą z pistoletów po czym wystrzelić samemu (sirca about 2450 pistoletów i 860 muszkietów z przydzielonych jednostek piechoty). Ocenia się, że trafiło ok. 150 strzałów, co na tak wielki cel jakim była masa 2500 kirasjerów nie jest chyba wielką liczbą, prawda?
