Bitwa pod Grochowem - OdB

[Przemo]

Pewnie trochę mi z tym zejdzie, więc zostawiam do rozważenia czy chcesz czekać, czy w międzyczasie nie lepiej zastanowić się nad artylerią. Ty masz urlop, ja mam na dniach Galicyjskie Manewry Strategów w Muszynie, więc też przez pewien czas będę mocno zajęty.

Ok – to kwestię liczebności na razie odkładamy, poniżej odniesienie do paru kwestii i artylerii.

Ja bym się zastanowił jednak czy straty rosyjskie w bitwach poprzedzających Grochów nie były przynajmniej trochę wyższe, np. Swędrowski dla I bitwy pod Białołęką podaje, że straty wyniosły najprawdopodobniej 700-800, a nie 650 jak oficjalnie podają Rosjanie. Na tej samej zasadzie należałoby się przyjrzeć zwłaszcza Wawrowi.

To jest oczywiście możliwe – ale OIDP to te liczby oprócz Puzyrewskiego, podają też Majewski czy Tokarz – więc będziemy mogli tylko gdybać (Swedrowski informacje o 700-800 podał wg mnie za Przewalskim). Oczywiście możemy do liczb Smitta dodać (poprzez analogię do Białołęki) 15-20% - ale to liczbę strat bojowych podniesie max na 8 - 8 500.

Pozostając przy głównym temacie, jeśli chodzi o OdB Rosjan pod Grochowem, z mojego punktu widzenia największe problemy są z artylerią. Sam Smitt nie podaje nazw jednostek tylko najczęściej operuje liczbą dział, ewentualnie zaznacza czy bateria ciężka, lekka czy konna stała w danym miejscu.

Zgadza się tu będziemy musieli bazować w części jedynie na przypuszczeniach.

Nierozwiązywalną kwestią jest obecność artylerii 2 Dywizji Grenadierów pod Białołęką, co bardzo podnosiłoby ilość artylerii walczącego tam Korpusu Grenadierów Szachowskiego. Biorąc pod uwagę przebieg bitwy, wydaje się to mało przekonujące.

Nie widzę powodu aby w tym zakresie podważać stwierdzenie Smitta - liczbę dział u Szachowskiego na ponad 50 uznają poza Kunzem historycy piszący o bitwie pod Białołęką - a ta byłaby niemożliwa do osiągnięcia bez 2 BAGren. Do tego tematu proponuje zresztą wrócić jak przeczytasz artykuł Przewalskiego.

Z innych rzeczy to np. Puzyrewski wspomina o rocie instrukcyjnej oddziału gwardii posiadającej 4 działa, która ostrzeliwała Olszynkę od południa, wchodząc w skład zgrupowania artylerii pod wodzą gen. Neidhardta.

Wg mnie to działa z 3 konnej lub 5 pieszej bat. Gw. z Oddziału Wlk. Księcia - może któraś z nich była nazywana potocznie bateria instrukcyjną ?

Natomiast globalnie co artylerii.

Artyleria w ramach poszczególnych ugrupowań wg kolejno Smitta, Kunza, OdB do gry
Lewe skrzydło - 58, 84, 80
Centrum – 70, 72,70
Rezerwa – 68, 72, 54


Razem – 196 (wg Puzyrewskiego artyleria rosyjska to także 196 dział), 228, 194.

Można dodać, iż wg Puzyrewskiego (str 92) z rozkazu Dybicza utworzono bojową rezerwę artyleryjską z 56 dział poprzez oddzielenie po jednej baterii od każdej dywizji. Tu pytanie z których dywizji wydzielono tą rezerwę, bo wydzielono 7 baterii, a potencjalnych dywizji (oprócz 2 D.Gren.) było 9 (3 DP i 1 DK w I K, 2 DP i 1 DK w VI K i 2 DK z III KK) – czysto zgadując przyjąłbym że były to baterie z 5 DP i z 2 DK z III Korpusu, a pozostawiono przy DJ korpuśnych po 2 baterie (sensowniejsze wydaje się wydzielenie baterii z dywizji odwodowych a nie pierwszorzutowych).


Lewe skrzydło/I K
Artylerie I korpusu tworzyło początkowo 96 dział (1 BA – 30, 2 i 3 BA po 24, 1 BA konna – 18).
Działa oddelegowane:
12 dział – Manderstern (info z artykułu S. Przewalskiego), w tym 4 z 1 BA Konnej (zakładam że pozostałe 8 to bateria z 1 BA idąca z I brygadą 1 DP)
2 działa - Sacken (ogólnie z Sackenem był oddelegowane 4 działa – w tym 2 z 19 bat. z 10 BA Konnej 3 D. Uł. - nie mam danych z których jednostek były pozostałe 2 – logika wskazywałaby ze z bat. 3 p.jegr. poszły 2 działa z 2 BA Art.2 DP)
Ewentualnie 4 działa – pozostawione z 6 p. jegr. w Mińsku (info za tab. B z II tomu Smitta – oczywiście to stan z końca marca ale opis dotyczy dział nie będących w składzie armii głównej więc możnaby ewentualnie przyjąć, iż zostały z pułkiem po jego pozostawieniu w Mińsku).

Pozostaje 80 dział lub 84 działa (jeśli przyjąć, iż te 4 działa pozostawione z 6 p. jegrów to nie były jednak działa z pierwotnych 96 dział I korpusu wkraczających do Królestwa).
Artyleria 2 D. Strzel. Konn. to początkowo 24 działa, jak 10 stracono pod Stoczkiem i jedna bateria pozostała z 1 brygadą – to pozostają 2 działa.
Czyli teoretycznie na tym skrzydle dział powinno być max 82 (80 w I K + 2 z 15 BA Konnej) lub 86 (84 w I K + 2 z 15 BA Konnej).
Kunz liczył artylerię na tym skrzydle na 84 działa – wiec zakładam, iż nie uwzględnił 2 dział z 15 BA Konnej oraz odliczył 12 dział u Mandersterna i 2 u Sackena.
Żeby wyjść na 58 dział Smitta trzeba znaleźć miejsca na 24/28 dział dział.

Centrum/VIK
Artylerie I korpusu tworzyło początkowo 80 dział (BA gren. – 16, 24 i 25 BA po 24, 16 BA konna – 16).
Przyjmując oddelegowanie 1 bat. (8 dział) wraz z III brygadą 24 DP pozostaje 72 działa (i tyle przyjął Kunz). W centrum było 70 dział wg Smitta – brak tych 2 dział można wg mnie wytłumaczyć na 3 sposoby:
- 2 działa pozostały wraz z Tatarskim pułkiem ułanów w Wągrowie/Siedlcach,
- 2 działa pozostały wraz z batalionem litewskiego pp w Okuniewie (z wcześniejszego postu wynika, iż przyjąłeś ten wariant),
- w dotychczasowych walkach 2 działa zostały zdemontowane (może na to wskazywać nieparzysta liczba dział w rezerwie i baterii pod Wygodą).
Przy tej liczebności dział do Korpusu musiały wrócić baterie przekazane do rezerwy artyleryjskiej.

Rezerwa
Wg Smitta było to 68 dział, wg Kunza 72 działa.

Wg mnie do artylerii rezerwy należy wliczyć:
- 30 dział III KK (2 pozostałe były z Sackenem),
- 20 dział w Oddziale Wlk. Księcia (teoretycznie możemy ta liczbę obniżyć do 16, przy przyjęciu założenia, ze z grodzieńskim p. huz. pozostały 4 działa),
- 24/28 działa pozostałych ze składu I K (98 dział – 12 dział u Mandersterna, 2 u Sackena (i ewentualne 4 działa pozostałe z 6 p. jegrów ) i 58 dział w składzie lewego skrzydła – daje 28 lub 24 działa które wzmacniają rezerwę).

Jak obliczył 72 działa Kunz to nie wiem – bo skoro przyjął, że w I Korpusie pozostały 84 dział, to po odliczeniu 50 dział (30 dział z III K.K, 20 z Oddziału Wlk. Księcia) skądś trzeba by znaleźć 22 działa (potencjalnie możliwości są 2 – 24 działa z 2 D. Gren. oraz 2 działa z 29 BA konnej – możliwości wg mnie mało prawdopodobne, a dodatkowo wymagające i tak przyjmowanie, ze cześć z tych dział gdzieś pozostała).

Jeżeli przyjmujemy, że z 6 pułkiem jegrów oraz z grodzieńskim p. huzarów nie pozostały po 4 działa to ogólną liczbę dział w rezerwie należałoby zwiększyć do 78 (30 dział z III K.K, 20 z Oddziału Wlk. Księcia oraz 28 dział z I Korpusu)

Jak przypisać poszczególne baterię do konkretnych miejsc, to w większości przypadków pozostają jedynie przypuszczenia.

Odnosząc się do niektórych z twoich twierdzeń

1. Według danych podawanych przez historyków, zwłaszcza Smitta, Puzyrewskiego i Tokarza, dodatkowo innych polskich historyków.
2. Pierwszym założeniem jest, że poszczególne baterie były przyporządkowane do poszczególnych brygad według kolejności tzn. pierwsza bateria do pierwszej brygady, druga do drugiej itd.
3. Drugim założeniem jest, że w przypadku detaszowania sił działa przyporządkowywano detaszowanym oddziałom proporcjonalnie do ich wielkości. Zazwyczaj na brygadę przypadała jedna bateria, na pułk piechoty pół baterii, na batalion 2 działa itd.
4. W przypadku danych wskazujących na odmienny skład lub liczebność artylerii przydzielanej poszczególnym zgrupowaniom, zwłaszcza detaszowanym siłom, kieruję się tymi danymi.

Biorąc pod uwagę fragmentaryczność danych dot. przydziału poszczególnych baterii – zgadzam się z tą metodą, aczkolwiek rezultaty jej zastosowania mogą nam się trochę różnić.

1 DP – wiemy, że 12 dział zostało odesłanych do Korpusu Grenadierów i znajdowało się pod Białołęką. Jako, że do korpusu tego oddelegowano 1 Brygadę 1 DP (1 i 2 Pułk Morski) musiała to być cała 1 Bateria (ciężka) i prawdopodobnie połowa 2 Baterii (8 dział + 4 działa). Ewentualnie jeśli przyjmujemy, że 1 bateria była liczniejsza, na co wskazuje liczba 30 dział posiadanych przez 1 Brygadę Artylerii Polowej (a nie 24 jak standardowo w innych brygadach), te 12 dział to 1 Bateria.
Z kolei wiemy na pewno, że obecny pod Grochowem 3 Pułk Morski (2 bataliony) miał ze sobą 4 działa.
Poza tym pod Grochowem obecna jest cała 3 Brygada 1 DP (1 i 2 Pułk Jegrów) i jeden batalion 4 Pułku Morskiego (drugi batalion tego pułku został detaszowany i był w Mińsku).
Ustalenie liczby artylerii z 1 Brygady Artylerii Polowej (przydzielonej do 1 DP) jest najbardziej problematyczne. W związku z przebiegiem bitwy pod Wawrem (17 lutego), w której bardzo ucierpiała 3 Brygada tej dywizji (jegrzy), posiadająca przy straży przedniej 2 działa, czego najbardziej namacalnym dowodem jest to, że w 2 Pułku Jegrów doszło do redukcji i ze względu na straty oba bataliony połączono w jeden, można przyjmować, że co najmniej te 2 działa zostały uszkodzone na tyle, że wycofano je do dalekich rezerw.
2 DP – 20 dział
3 DP – 18 dział
1 DHuz. – 14 dział (4 działa na pewno u Szachowskiego)
2 DSK (1 brygada) – 2 działa (10 dział straconych pod Stoczkiem)
Elementy 2 DSK i 3 DUł. – brygada 2 DSK (pułku strzelców konnych Perejasławski i Wirtemberski) to ta sama jednostka, która wraz z przydzieloną jej baterią artylerii walczyła pod Stoczkiem i straciła tam według Tokarza 10 dział (według Puzyrewskiego – 8). Zatem z całej baterii zostały najprawdopodobniej 2 działa. Po tak znaczącym osłabieniu, co miało istotny wpływ na jej siłę bojową i morale, ta 2-działowa bateria mogła zostać wycofana do dalekiej rezerwy. Z kolei w odniesieniu do Nowoarchangielskiego Pułku Ułanów z 3 Dywizji Ułanów należy zauważyć, że Smitt podaje iż stanowił on łącznik między zgrupowaniami Korpusów I i VI, stąd jedynie formalnie wchodził on w skład lewego skrzydła, które stanowił I Korpus. Dlatego mógł nie mieć przydzielonej artylerii, którą najprawdopodobniej pozostawiono w zgrupowaniu Rezerwy, gdzie znajdował się kolejny pułk ułanów z 3 DUł., ale poza tym także cała 3 Dywizja Kirasjerów. Obie te dywizje razem tworzyły III Korpus Kawalerii Rezerwowej.

Wg Przewalskiego w Oddziale Mandersterna były 4 działa z komp. art. konnej nr 1 – co jest zresztą logiczne jak popatrzeć na pierwotny skład kolumny (Puzyrewski str 68) – jeżeli, przydzielono do niej 2 szw p. huz. klastyckiego (+ p. kozaków), a kolejne 4 szwadrony huzarów szły z Szachowskim, to logiczne jest przydzielenie do jego kolumny półbaterii konnej, a nie 12 dział pieszych.
Przewalski opisując wydzielenie oddziału Sackena dzieli ten oddział na 2 kolumny i w każdej z nich wymienia 2 działa – czyli razem wychodzi 4 (oprócz 2 dział konnych z 19 baterii, zakładam ze pozostałe 2 to działa piesze wysłane z bat. 3 p.jegr. z 2 BA).
Zgadzam się że wysłanie z Nowoarchangielskim p. uł. dział jest mało prawdopodobne.
Jeżeli przyjmiesz te argumenty, to trzeba ponownie przeanalizować liczebność artylerii na tym skrzydle.

[Raleen]

Wg Puzyrewskiego siły rosyjskie pod Grochowem liczyły – 67,5 bat., 93 szw. – 59,5 tys. (stan liczebny w sumie taki jak u Smitha), 196 dział.
Generalnie pytanie – czy opieramy się tylko na tabeli D?

Jak porównałem tabelę D ze swoimi obliczeniami co do składu, to wątpliwości budzi brak 2 batalionów - z pułków mińskiego i Kutuzowa.
W znanych mi opisach bitwy jest mowa o ataku najpierw 5 bat. z 24 DP, a potem 6 z 25 DP - jeśli miński pp był zredukowany do 1 batalionu - to wtedy atakowało w 2 ataku 5 batalionów, albo 6 był jakiś inny batalion z tej dywizji.
U Puzyrewskiego (str. 109) jest mowa o ataku 3 brygady 25 DP oraz mińskiego pułku piechoty (a nie batalionu – jednocześnie jak z litewskiego pp atakował batalion to jest to wskazane), a także o tym że do wzmocnienia tego ataku skierowano z 3 DP pułki Staroingermanladzki i Kutuzowa (str. 109). Także jak poczytać inne opisy bitwy, to autorzy wskazują na użycie w sumie 10 bat. 3 DP.
W tomie II Smitta w tabeli C jest mowa, iż pułk miński liczył 14 marca 938 ludzi - czyli przed Grochowem w czasie którego musiał ponieść straty - liczył co najmniej ponad 1000 ludzi - nie za dużo jak na 1 batalion? 20 lutego straty Rosjan wg opracowań polskich szacowano na ok. 1 600 ludzi, to ile z nich przypadło na miński pp, liczący pierwotnie 1690 bagnetów, że akurat tylko w jego przypadku w 6 korpusie nastąpiła redukcja do 1 batalionu.

Generalnie więc do informacji z tabeli D w odniesieniu do tych 2 batalionów mam wątpliwości i przyjąłbym, iż tu Puzyrewski się nie mylił i armia rosyjska miała w składzie 67 bat.

Istotniejszą kwestią jest liczebność armii rosyjskiej (na razie bez artylerii) – już Barzykowski zarzucił Smittowi zaniżenie liczebności sił rosyjskich.
Lewe skrzydło – 17 000 piechoty, 4 000 kawalerii
Centrum – wg Smitta 17 500 piechoty, 2 000 kawalerii
Rezerwy – wg Smitta 12 000 piechoty, 5 000 kawalerii
Pomijając już inne kwestie to te stany są podejrzanie zaokrąglone.

Liczebność oddziałów przyjęta przez Ciebie (przy przeliczeniu 1 PS na 75 piechoty albo 50 jazdy)
Lewe skrzydło – 17 025 piechoty, 4 000 kawalerii
Centrum – 17 475 piechoty, 2 000 kawalerii
Rezerwy – 12 975 piechoty, 5 050 kawalerii

Stan wyjściowy oddziałów (dane wg tabeli B) na 6 lutego (jak w składzie pod Grochowem wg tabeli D brał udział 1 bat to przyjmowałem ½ stanu z 6 lutego, jak z pk było pod Grochowem 4 szwadrony to 2/3 stanu itp.)
Lewe skrzydło – 21 142 piechoty (z uwzględnieniem obu bat. pułku Kutuzowa 21 969) , 4 599 kawalerii
Centrum – 24 353 piechoty (z uwzględnieniem obu bat. pułku mińskiego 25 198), 2 491 kawalerii
Rezerwy – 14 102 piechoty, 5 373 kawalerii

Jeśliby więc przyjąć dane Smitta to oznaczałoby to w okresie 6-24 luty straty oddziałów rosyjskich na poziomie:
Lewe skrzydło – 4 142/4969 piechoty (odpowiednio 19,59% i 23,50 % stanu wyjściowego), 599 kawalerii (13,03 % stanu wyjściowego)
Centrum – 6853/7698 piechoty (odpowiednio 28,14% i 31,61 % stanu wyjściowego), 491 kawalerii (19,71% % stanu wyjściowego)
Rezerwy – 2 102 piechoty (14,91 % stanu wyjściowego), 373 kawalerii (6,94 % stanu wyjściowego)

W sumie dawałoby to straty na poziomie 14 560/16232 żołnierzy. Wg polskich opracowań (Puzyrewski podaje analogiczne liczby) straty Rosjan pod Wawrem to 3 700 ludzi, pod Olszynką (20 lutego) 1600, pod Dobrem 750 ludzi, Stoczek 300 (te zapewne są trochę zaniżone) – w sumie wychodzi 6350. Niech w mniejszych potyczkach i pod Kałuszynem dojdzie następnych 600 to razem mamy jakieś 7000 strat bojowych. Wiem, że pogoda była niesprzyjająca i Rosjanie mieli kłopoty z zaopatrzeniem, ale za 19 dni kampanii straty marszowe na poziomie 7 500 – 9 000 wg mnie są znacznie zawyżone.
Widać to u Kunza (acz w mniejszym stopniu niż ja to widzę) – bo u niego I K to 18 000 piechoty, a odwody 13 000 piechoty.
Z tych 6 cyfr wątpliwości nie budzą tylko straty 6 pułków kawalerii z lewego skrzydła (uwzględniając skalę ich zaangażowania (Wawer i Stoczek) to nawet trochę mogą się wydawać za niskie), a największe wątpliwości budzi redukcja o 1/7 stanu 2 D. Gren. oraz pułków piechoty z Oddziału Wlk. Księcia (chyba też miałeś wątpliwości w tym zakresie, bo po przeliczeniu PS podniosłeś ich stan na ok. 13 000 – tak jak Kunz) – poza Kałuszynem nie kojarzę aby one w ogóle do Grochowa brały udział w walce.
Również choćby utrata przez 3 pułki ułanów z 6 D.Uł. ok. 20% stanu wyjściowego budzi wątpliwości – zwłaszcza porównując ich straty w stosunku do 6 pułków z lewego skrzydła (nie miały one przecież za sobą porażki na miarę Stoczka). Pułki Wołyński i Litewski walczyły pod Dobrem, ale trudno przypuszczać, aby z 750 strat rosyjskich większość przypadła na kawalerię.

Próbując rozdzielić straty na korpusy to:
- I K – 2 900 (w tym 200 jazdy) po Wawrem
- VI K – Dobre – 750 (w tym 150 jazdy), Wawer - 700 ludzi, pod Olszynką (20 lutego) 1600 – razem 3 050
- I brygada 2 D. Strz. Konnych – 300 Stoczek, 100 Wawer – razem 400
Przyjmując iż straty w pozostałych potyczkach to ok. 650, a marszowe sięgnęły ok. 4 500 ludzi i miały podobny poziom we wszystkich oddziałach, można je proporcjonalnie (w oparciu o stan wyjściowy) rozłożyć na wszystkie oddziały (z grubsza w proporcji 36% lewe skrzydło, 37% centrum i 27% rezerwa) – to poziom strat rosyjskich przed 25 lutego spada do ok. 11 500 z poziomu 14 560/16232 żołnierzy

W sumie podniósłbym stany oddziałów, zwłaszcza piechoty, mogę rozpisać dokładniej jak bym to widział – ale najpierw ustalmy, jakie jest twoje zdanie w odniesieniu do moich pomysłów dotyczących:
1) dodania 2 dodatkowych batalionów,
2) redukcji poziomu strat rosyjskich do ok. 11 500 ludzi (7 000 bojowe i 4 500 marszowe),
3) rozłożenia strat w bitwie pod Wawrem pomiędzy I K, VI K i psk.

Jeżeli natomiast pozostajesz przy obliczeniu sił na podstawie liczb podanych przez Smitta, to mogę się jeszcze spróbować odnieść do poziomu siły poszczególnych pułków.

Pierwsza sprawa to postanowiłem sam policzyć jak to wygląda, żebyśmy bazowali na tych samych danych i część liczb co do piechoty wychodzi mi inna niż u Ciebie. Wynika to zapewne stąd, że nie uwzględniłeś jednostek detaszowanych, o których pisze Smitt. W dwóch przypadkach pojawia się też kwestia jednostek zredukowanych (Miński Pułk Piechoty i 2 Pułk Jegrów).

Według moich obliczeń stany jednostek na 6 lutego, uwzględniając detaszowanie i redukcje wyglądają następująco:

LEWE SKRZYDŁO
I Korpus - piechota:
1 DP - 5314
2 DP - 8588
3 DP - 5637
Razem piechota I Korpusu: 19 539 (jeśli liczyć 2 Pułk Jegrów niezredukowany, to +827, co daje łącznie 20 366). Dla porównania u Ciebie to jest odpowiednio 21 142 i 21 969.
Co do kawalerii wyszło nam tak samo to jest 4599.

CENTRUM
VI Korpus - piechota:
24 DP - 6219
25 DP - 9543
LBG - 5017
Razem piechota VI Korpusu 20 779 (jeśli liczyć Pułk Miński niezredukowany, to +845, co daje łącznie 21 624). Dla porównania u Ciebie jest odpowiednio 24 353 i 25 198.
Co do kawalerii znowu się zgadzamy, mnie wyszło 2493 (drobna różnica wynika z zaokrąglania).

REZERWA
Tutaj mam dokładnie takie same obliczenia jak Ty.
14102 - piechota
5373 - kawaleria

Gdyby przyjąć powyższe, to trochę niweluje różnice, natomiast nadal jest szerokie pole do dyskusji i zmian jeśli chodzi o liczebność Rosjan w tej bitwie.

W stosunku do danych podawanych przez Smitta w tabeli D z tego co widzę różnice są w piechocie (zaokrąglając):
LEWE SKRZYDŁO: 2500-3350
CENTRUM: 3300-4100
REZERWA: 2000
W przypadku kawalerii:
LEWE SKRZYDŁO: 600
CENTRUM: 500
REZERWA: 300

Przy okazji podliczyłem sobie dane dotyczące poszczególnych pułków i sumaryczną siłę dywizji w tabeli B. Dla 24 DP znalazłem różnicę 60 na minus tzn. po podsumowaniu siła piechoty 24 DP wychodzi mi 10665, a nie 10725. Z kolei w przypadki 3 DP różnica po zsumowaniu wynosi tzn. wychodzi 9606, a nie 9607. Czyli Smitt też nie jest nieomylny jeśli chodzi o podliczanie.

Co do łącznych strat oddziałów rosyjskich poprzedzających bitwę, ogólnie mam te same dane:
Stoczek - 330 (jeńcy), do tego nieznana liczba zabitych - myślę, że trzeba liczyć co najmniej 100, bo tyle mieli stracić Polacy
Kałuszyn - 70-75
Dobre - 750
Wawer - 3700
Olszynka (20 lutego) - 1620
Razem: 6575

Różnica między stanami wg tabel B i D:
Piechota: 7800-9450
Kawaleria: 1400

Na pewno kwestia uwzględnienia bądź nie tych dwóch batalionów, których wg Smitta nie było, a były wg Puzyrewskiego zmienia obliczenia. Nadal nie mam tu zdania, ale przypuszczam, że może być tak jak piszesz, iż one jednak brały udział w tej bitwie. Puzyrewski pisał później, miał dostęp do większej liczby źródeł, choć z drugiej strony bywa, że się myli czasami, wierząc bezgranicznie swoim źródłom, np. kilka razy spotkałem się z literaturze z opiniami o bezkrytycznym przepisywaniu przez niego od Prądzyńskiego, choćby co do bitwy pod Ostrołęką, gdzie ma wskutek tego w niektórych miejscach problem z chronologią.

[Raleen]

Liczebność armii Dybicza
Według Smitta, jak już wyżej zostało podane na podstawie tabeli D, armia Dybicza (bez Szachowskiego) liczyła 46 500 piechoty, 9000 kawalerii i 178 dział, czyli ogółem 55 500 i 178 dział (albo 196 dział). Było to 65 batalionów i 86 szwadronów. Szachowski miał mieć, łącznie z oddziałem Sackena, 8500 piechoty, 2000 kawalerii i 58 dział, czyli ogółem 10 500 i 58 dział. Było to 11 1/2 batalionu, 16 szwadronów.

„(…) siły Rosyan: 55 ½ tys. piech., 16,700 ludzi jazdy (79 batal., 132 szwadr. i secin), czyli 72,000 ludzi przy 252 działach, a bez Szachowskiego do 59 ½ tys. przy 196 działach (67 ½ batal., 93 szwadr.)”

Zatem według Puzyrewskiego (s. 109) piechota rosyjska, łącznie z Szachowskim, liczyła 55 500 łącznie, a armia jako całość 72 000. Nie licząc Szachowskiego Dybicz posiadał ogółem 59 500. Przyjmuje zatem większą liczebność ogólną – uwzględniając siły Szachowskiego różnica wynosi 6000. Przyjmuje też większą liczbę batalionów – 67 1/2, natomiast co do kawalerii wlicza także seciny Kozaków, co wydatnie zwiększa liczbę pododdziałów kawalerii (102 szwadrony u Smitta i 132 szwadrony i seciny u Puzyrewskiego).

Według Kunza (s. 36-37) skład sił Dybicza, łącznie z Szachowskim, był następujący:
Pahlen – 25 bat., 32 szw., 84 działa = 18 000 piech., 4000 kaw.
Rosen – 24 bat., 16 szw., 72 działa = 17 500 piech., 2000 kaw.
Rezerwy – 16 bat., 38 szw., 72 działa = 13 000 piech., 5000 kaw.
Szachowski – 11 ½ bat., 16 szw., 34 działa = 9000 piech., 2000 kaw.
Łącznie – 76 ½ bat., 102 szw., 262 działa = 57 500 piech., 13 000 kaw.
Czyli przyjmuje liczbę batalionów i szwadronów wszędzie jak u Smitta. Pomijając Szachowskiego liczebność piechoty jest większa o 2000 w stosunku do Smitta (Kunz – 48 500, Smitt – 46 500). O 1000 podniósł liczebność piechoty Pahlena i o 1000 Rezerwy. Reszta bez zmian. Co do Szachowskiego podniósł liczebność piechoty o 500. Reszta bez zmian. Jeśli chodzi o liczbę dział to przyjmuje, że brygady artylerii z 2 DGren. nie było pod Białołęką, natomiast wyraźnie wyższa niż u Smitta i Puzyrewskiego liczba dział pod Grochowem wskazuje, że przyjmuje, iż ta brygada była ze swoją dywizją pod Grochowem.

Według Tokarza Dybicz (bez Szachowskiego) miał 65 batalionów, 86 szwadronów i 178 dział, tj. około 59 000 ludzi (s. 195).

Według Przewalskiego (publikacja zbiorowa pod red. W. Zajewskiego, s. 223) Dybicz miał 65 batalionów, 86 szwadronów, czyli 48 tys. bagnetów i 10 tys. koni oraz 178 dział. Z kolei ks. Szachowski miał 13 500 ludzi i 34 działa. Warto zwrócić uwagę na wyższą liczebność ogólną Szachowskiego i niższą liczebność artylerii w jego zgrupowaniu. To ostatnie wskazuje, że Przewalski podobnie jak Kunz przyjął, iż brygady artylerii z 2 Dywizji Grenadierów nie było pod Białołęką. Jednocześnie liczbę dział pod Grochowem przyjmuje za Smittem, więc uznaje, że artylerii 2 DGren. nie było także pod Grochowem.

Według Majewskiego Dybicz miał 46 400 piechoty, 13 000 jazdy i 196 dział, ogółem 59 400 (s. 181). W przypisie powołuje się na Tokarza, Przewalskiego, Chłapowskiego, Prądzyńskiego i Źródła do dziejów wojny polsko-rosyjskiej, t. I (pod red. B. Pawłowskiego).

Nie mam aktualnie dostępu do dzieła Mikołajczaka, natomiast poza nim jest jeszcze jeden autor, który pisał dość szczegółowo o bitwie pod Grochowem i którego warto by uwzględnić. W każdym razie ja korzystałem z jego publikacji. To Wojciech Mikuła. Jego książka o bitwie, napisana wspólnie ze Stefanem Chojeckim, pochodzi z 1989, potem była zdaje się wznawiana albo napisał mniej więcej to samo w innej, nowszej swojej publikacji, więc niekoniecznie trzeba korzystać z tej starszej, która może być trudno dostępna. Ta starsza to:
S. Chojecki, W. Mikuła, Bitwa pod Grochowem 1831 r., Warszawa 1989
Jest tam m.in. krytyka niektórych ustaleń ilościowych S. Przewalskiego.

Reasumując, większość autorów skłonna jest bardziej wierzyć Smittowi jeśli chodzi o skład sił rosyjskich, w tym liczbę batalionów i szwadronów, natomiast co do liczebności oddziałów rosyjskich skłonni są bardziej wierzyć Puzyrewskiemu. Czyli skład wojsk i liczba batalionów na podstawie Smitta, a ogólna liczebność na podstawie Puzyrewskiego. Dzięki temu łatwiej zniwelować różnice między stanami z 6 lutego i 25 lutego, jakie wynikają z tabel Smitta. Z kolei wiadomo, że Smitt bardzo starał się zafałszować straty rosyjskie w bitwie pod Grochowem. Zmniejszenie stanów przed bitwą mogło być jednym z zabiegów ułatwiających ukrycie wysokich strat Rosjan, tak żeby nie było zbyt dużych rozbieżności w rachunkach w porównaniu z późniejszymi wykazami sił.

Ataki na Olszynkę według Puzyrewskiego
1 atak: 2 brygada 24 DP (pułki Litewski i Wileński – łącznie 3 bataliony) i pułk Brzeski (2 bat.) – razem 5 batalionów
2 atak: j.w. i dodatkowo 3 brygada 25 DP (49 i 50 Pułk Jegrów) i pułk Miński (2 bat.) – razem 11 batalionów
3 atak: j.w. i dodatkowo pułki Wołyński i Podolski (25 DP) oraz pułki Staroing. i Kutuzowa (z 3 DP) – razem 19 batalionów
4 atak: j.w. i dodatkowo pozostałe pułki 3 DP (łącznie 6 batalionów) – 25 batalionów
/wspominany jest także pułk Białostocki – uwzględniając go siły atakujących wzrastają do 27 batalionów i tak też przyjmują niektórzy autorzy, np. W. Majewski – s. 185/
5 atak: j.w. do akcji wchodzi 3 brygada 2 DGren. (3 i 4 Pułk Karabinierów), następnie wzmacnia ją 2 brygada 2 DGren. (pułki Jekaterynosławski i Ks. Pawła Meklemburskiego). 1 brygada 2 DGren. wzmacnia jazdę obchodzącą Olszynkę z prawej strony.

Pierwsza rzecz, która zwraca uwagę w opisie Puzyrewskiego, to podczas czwartego ataku mowa jest o tym, że pułk Żytomierski został wzięty do osłony baterii z Litewskiej Brygady Grenadierów i wraz z nimi gen. Toll zaczął okrążać lasek (Olszynkę) z prawej strony (s. 110). Według Smitta na początku bitwy pułk ten stanowił osłonę rezerwy artylerii, więc wszystko by się zgadzało, natomiast tutaj wygląda na to, że do pewnego stopnia prowadził też działania ofensywne, towarzysząc artylerii, jednak nie wlicza się go na ogół do liczby nacierających batalionów.

Druga rzecz to następujące zdanie dotyczące sytuacji po trzecim ataku (s. 110):

Wojska nasze (18 batalionów), mając rozerwane szyki przy szybkim ataku, silnie ucierpiawszy w boju i od kartaczowego ognia nieprzyjacielskiego, nie były w stanie opierać się zbyt długo naporowi 23 batal. polskich (11-ta dywiz. Skrzyneckiego i 12-ta Żymirskiego) i zostały ostatecznie wyparte z Olszyny.

Atak wykonywało 19 batalionów rosyjskich, to dlaczego jak wynika z tego fragmentu zaraz po ataku jest ich 18?

I jeszcze następujący fragment o pułku Kutuzowa, przedstawiający późniejszą fazę walk o Olszynkę (s. 111):

Wojska trzeciej dywizyi mężnie rzucają się na nieprzyjaciela: na przedzie 5 pułk z jednym batalionem pułku Kutuzowa, na prawo pułk Nowoingermanlandzki, w drugiej linii – Staroingermanlandzki.

Tylko o pułku Kutuzowa wspomniane jest, że miał jeden batalion, choć oczywiście mogło być tak, że część sił (czyli Wielkołucki Pułk Piechoty i drugi batalion pułku Kutuzowa) zostały z tyłu. Przewalski powiela u siebie ten fragment i podaje nawet dowodzącego tym batalionem pułku Kutuzowa (płk von der Bruggen).

Powyższe fragmenty sprawiają, że mam mniejsze zaufanie do Puzyrewskiego, chociaż z drugiej strony bardzo dokładnie wylicza jednostki biorące udział w poszczególnych atakach.

Co do oceny strat marszowych, Puzyrewski podaje liczbę chorych w szpitalach (s. 131). Na dzień 13 lutego w całej armii czynnej – 5300, na dzień 28 lutego – 9665. Osobno podaje liczbę strat w boju do 28 lutego:
2587 – zabici
11422 – ranieni
532 – kontuzjowani
2498 – zaginieni
Razem: 17039 ludzi, w tym 12 generałów i 526 sztab i ober-oficerów.

Z kolei co do pułku Mińskiego i jego redukcji, zwróć uwagę, że w tabeli Smitta na 26 marca 1831 (tabela C do II tomu) wszystkie pułki 25 DP są zaznaczone jakby zostały zredukowane do jednego batalionu, a mają one podobną, a nawet większą liczebność niż Miński (jeden pułk ma ponad 1100 ludzi). Nie wiem na ile ta informacja o redukcji się zgadza, bo u Puzyrewskiego te pułki z tego co zauważyłem (chociaż nie zagłębiałem się jeszcze) występują w tym okresie (przez polską ofensywą wiosenną) jako dwubatalionowe. 24 DP, której pułki mają wyższe stany, nie została zredukowana.

[Przemo]

Według moich obliczeń stany jednostek na 6 lutego, uwzględniając detaszowanie i redukcje wyglądają następująco:

LEWE SKRZYDŁO
I Korpus - piechota:
1 DP - 5314
2 DP - 8588
3 DP - 5637
Razem piechota I Korpusu: 19 539 (jeśli liczyć 2 Pułk Jegrów niezredukowany, to +827, co daje łącznie 20 366). Dla porównania u Ciebie to jest odpowiednio 21 142 i 21 969.

Przeliczyłem jeszcze raz:
Stan na 6 lutego (dane z Tab. B)

1 DP
3 pułk Morski – 2 bat – 1 790
4 pułk Morski – 1 bat – 1 769/2 = 884,5

1 pułk jegrów – 2 bat – 1 739
2 pułk jegrów – 1 bat – 1 803/2 – 901,5

Razem – 7 batalionów - 5 315 bagnetów

2 DP
pułk Ks. Wilhelma Pruskiego – 2 bat – 1 747
pułk Ks. Karola Pruskiego – 2 bat – 1 678
pułk Rewelski – 2 bat – 1768
pułk Estlandzki – 2 bat – 1675
3 pułk jegrów – 1 bat – 1713/2 – 856,5
4 pułk jegrów – 1 bat – 1 728/2 – 864

Razem – 10 batalionów - 8 588 bagnetów

3 DP
pułk Staroingermanladzki – 2 bat – 1 670
pułk Nowoingermanladzki – 2 bat – 1 720
pułk Feldm. Kutuzowa – 2 bat – 1 678 albo 1 bat - 827
pułk Wielikołucki – 2 bat – 1 602
5 pułk jegrów – 2 bat – 1 420

Razem – 9 batalionów - 7 263 bagnetów albo 10 batalionów - 8 090 bagnetów
W sumie piechota I K:
- 25 batalionów - 20 339 bagnetów (w wariancie z jednym batalionem z pułku Kutuzowa),
- 26 batalionów - 21 166 bagnetów (w wariancie z całym pułkiem Kutuzowa).

Różnica między naszymi obliczeniami dotyczy 3 DP – chyba pominąłeś jakieś jednostki (może pułk wielikołucki, bo jego Smitt w tabeli D wymienia w pkt e), a nie f) jak pozostałe pułki 3 DP ?) bo jak ją liczysz na 5 639 bagnetów, to średnia liczebność 1 batalionu 3 DP (licząc nawet tylko 9 batalionów w dywizji) wyniosłaby 626 bagnetów.

CENTRUM
VI Korpus - piechota:
24 DP - 6219
25 DP - 9543
LBG - 5017
Razem piechota VI Korpusu 20 779 (jeśli liczyć Pułk Miński niezredukowany, to +845, co daje łącznie 21 624). Dla porównania u Ciebie jest odpowiednio 24 353 i 25 198.

W przypadku VI Korpusu masz rację pomyliłem się (2 razy policzyłem I brygadę 24 DP – 3574 bagnety) i dlatego wyszło 24 353 (20 799 + 3574) oraz 25 198 (21624 + 3574) wg moich obliczeń

W konsekwencji obliczenie strat centrum trzeba skorygować na:
Centrum – 3279/4124 piechoty (odpowiednio 15,78% i 19,85 % stanu wyjściowego), 491 kawalerii (19,71% % stanu wyjściowego)

Co do łącznych strat oddziałów rosyjskich poprzedzających bitwę, ogólnie mam te same dane:
Stoczek - 330 (jeńcy), do tego nieznana liczba zabitych - myślę, że trzeba liczyć co najmniej 100, bo tyle mieli stracić Polacy
Kałuszyn - 70-75
Dobre - 750
Wawer - 3700
Olszynka (20 lutego) - 1620
Razem: 6575

Co do strat – to dane u Smitta (za którym dane te podawali Puzyrewski i polscy autorzy) są oparte (jak wynika z informacji u Barzykowskiego) za oficjalnymi raportami przesyłanymi do cara. Barzykowski podaje je nawet nieco dokładniej (a jednocześnie twierdzi, że były znacznie zaniżone – ale w twierdzenie że trzeba je podnieść dwa razy mnie nie przekonuje. Wg Barzykowskiego:

Liw – kilkudziesięciu zabity i kilkudziesięciu wziętych do niewoli w wypadzie Skrzyneckiego na Liw
Stoczek - 250 (jeńcy), do tego nieznana liczba zabitych - myślę, że trzeba liczyć co najmniej 100, bo tyle mieli stracić Polacy
Dobre – raporty rosyjskie - 82 zabitych i 673 rannych – razem 755 (wg Barzykowskiego trzeba je liczyć w dwójnasób)
Wawer – raporty rosyjskie - 517 zabitych, 2 387 rannych, 819 jeńców – razem 3 723 (wg Barzykowskiego trzeba je liczyć na co najmniej 6 000)
Olszynka (20 lutego) - 1620
Razem: 6575

O stratach pod Stoczkiem następujące dane podaje Strzeżek (str 175 HB-eka):
Rosjanie oficjalnie pisali o 249 zabitych/jeńcach oraz 37 rannych (proporcja wskazuje na zaniżanie danych). Polacy podawali 230 jeńców oraz co najmniej 400 zabitych. 100 mocno rannych jeńców miano pozostawić w Stoczku, a do Warszawy pod eskortą wysłano od razu 109 jeńców.
6 II brygada liczyła 1 944 szable, 19 lutego 1 150 szabel (w 12 szwadronach), 28 lutego – 1 455 szabel, 27 marca – 1 299 szabel (w 8 szwadronach). Różnicę stanu miedzy 19 a 28 lutego (a przecież pod Grochowem brygada też walczyła) wyjaśnia powrotem do służby rannych i kontuzjowanych oraz „odzyskaniem” części rannych jeńców pozostawionych przez Dwernickiego w Stoczku. Z 499 żołnierzy o których się zmniejszył stan brygady pomiędzy 6 a 28 lutego nie wszyscy zginęli/dostali się do niewoli pod Stoczkiem – straty te trzeba rozbić na Stoczek, Wawer i Grochów. Myślę, że można przyjąć straty pod Stoczkiem na 350, a pod Wawrem na 100 ludzi – wtedy brygada liczyłaby pod Grochowem ok. 1500 szabel – po 750 (15 PS na pułk) – ewentualnie (część rannych/kontuzjowanych) mogła powrócić do brygady po Grochowie – wtedy na 1300 – 1400 szabel (po 13-14 PS na pułk).
Co do samego Kawęczyna to te straty na poziomie 75 ludzi wydają się prawdopodobne, ale straty rosyjskie 17 i 18 lutego w czasie walk ze ze zgrupowaniem gen. Żymirskiego na pewno były wyższe.
Jak wynika z opisów walk tego zgrupowania M.Tarczyńskiego w: „Franciszek Zymirski generał zapomniany” wynika, iż dywizja w czasie tych 2 dni walczyła pod Kawęczynem, potem pod Jędrzejowem, Jakubowem, ariergarda rozwijała się kilkukrotnie do walki w czasie odwrotu do Mińska, Stojadłami, Kobiernem, Dębem Wielkim, Brzezinami, Janówkiem. W sumie dywizja w walkach 17 – 18 lutego utraciła 1 360 ludzi. Rosjanie mieli przewagę, ale trudno przypuszczać, aby ich straty nie sięgnęły co najmniej połowy tej liczby.
Dodatkowo Rosjanie ponosili też straty w malej wojnie – w przywołanej wyżej książce Tarczyńskiego jest informacja, iż 16 lutego p. jazdy Sandomierskiej wziął 3 jeńców, a podjazd płk. Bukowskiego kilkunastu.

W sumie straty proponuje przyjąć na poziomie:
Stoczek - 350
Walki z 2 DP 17-18 II - 700
Dobre - 755
Wawer - 3723
Olszynka (20 lutego) – 1620
Liw i mała wojna - 200

Razem: 7 348

Po korekcie strat w centrum różnica w stosunku do stanu z 6 II wychodzi:
Lewe skrzydło – 4 142/4969 piechoty (odpowiednio 19,59% i 23,50 % stanu wyjściowego), 599 kawalerii (13,03 % stanu wyjściowego)
Centrum – 3279/4124 piechoty (odpowiednio 15,78% i 19,85 % stanu wyjściowego), 491 kawalerii (19,71% % stanu wyjściowego)
Rezerwy – 2 102 piechoty (14,91 % stanu wyjściowego), 373 kawalerii (6,94 % stanu wyjściowego)
Razem straty (w zależności czy liczymy 65 czy 67 batalionów) – 10 986 (w tym 1463 kawalerii) lub 12 658 (w tym 1463 kawalerii).
Pytanie czy przyjmujemy straty marszowe na poziomie ok. 3600 albo ok. 5 300, a jeżeli nie to na ile liczymy straty rosyjskie. No i jak dzielimy straty pod Wawrem pomiędzy I a VI korpus.

Co do oceny strat marszowych, Puzyrewski podaje liczbę chorych w szpitalach (s. 131). Na dzień 13 lutego w całej armii czynnej – 5300, na dzień 28 lutego – 9665. Osobno podaje liczbę strat w boju do 28 lutego:
2587 – zabici
11422 – ranieni
532 – kontuzjowani
2498 – zaginieni
Razem: 17039 ludzi, w tym 12 generałów i 526 sztab i ober-oficerów.

Czyli po odjęciu od 17 039 – 7 348 strat wg mojego szacunku – zostaje 9 691 strat na Grochów i Białołękę (trochę mało). Z kolei liczba chorych mogła by wskazywać, iż straty marszowe na poziomie 3 600 - 5300 są możliwe.

Reasumując, większość autorów skłonna jest bardziej wierzyć Smittowi jeśli chodzi o skład sił rosyjskich, w tym liczbę batalionów i szwadronów, natomiast co do liczebności oddziałów rosyjskich skłonni są bardziej wierzyć Puzyrewskiemu. Czyli skład wojsk i liczba batalionów na podstawie Smitta, a ogólna liczebność na podstawie Puzyrewskiego. Dzięki temu łatwiej zniwelować różnice między stanami z 6 lutego i 25 lutego, jakie wynikają z tabel Smitta. Z kolei wiadomo, że Smitt bardzo starał się zafałszować straty rosyjskie w bitwie pod Grochowem. Zmniejszenie stanów przed bitwą mogło być jednym z zabiegów ułatwiających ukrycie wysokich strat Rosjan, tak żeby nie było zbyt dużych rozbieżności w rachunkach w porównaniu z późniejszymi wykazami sił.

Ewentualnie możemy podwyższyć straty rosyjskie w poszczególnych bitwach – bo zgadzam się że Smitt, czy ściślej oficjalne raporty do cara) mogły je zaniżać.

W sumie może przyjąć liczebność wg Kunza i podwyższyć liczebność I K i rezerwy o 1 000 bagnetów każdy?
Wtedy tylko do zastanowienia jak rozdzielić straty pomiędzy poszczególne pułki.

Ataki na Olszynkę według Puzyrewskiego
1 atak: 2 brygada 24 DP (pułki Litewski i Wileński – łącznie 3 bataliony) i pułk Brzeski (2 bat.) – razem 5 batalionów
2 atak: j.w. i dodatkowo 3 brygada 25 DP (49 i 50 Pułk Jegrów) i pułk Miński (2 bat.) – razem 11 batalionów
3 atak: j.w. i dodatkowo pułki Wołyński i Podolski (25 DP) oraz pułki Staroing. i Kutuzowa (z 3 DP) – razem 19 batalionów
4 atak: j.w. i dodatkowo pozostałe pułki 3 DP (łącznie 6 batalionów) – 25 batalionów
/wspominany jest także pułk Białostocki – uwzględniając go siły atakujących wzrastają do 27 batalionów i tak też przyjmują niektórzy autorzy, np. W. Majewski – s. 185/
5 atak: j.w. do akcji wchodzi 3 brygada 2 DGren. (3 i 4 Pułk Karabinierów), następnie wzmacnia ją 2 brygada 2 DGren. (pułki Jekaterynosławski i Ks. Pawła Meklemburskiego). 1 brygada 2 DGren. wzmacnia jazdę obchodzącą Olszynkę z prawej strony.

Pierwsza rzecz, która zwraca uwagę w opisie Puzyrewskiego, to podczas czwartego ataku mowa jest o tym, że pułk Żytomierski został wzięty do osłony baterii z Litewskiej Brygady Grenadierów i wraz z nimi gen. Toll zaczął okrążać lasek (Olszynkę) z prawej strony (s. 110). Według Smitta na początku bitwy pułk ten stanowił osłonę rezerwy artylerii, więc wszystko by się zgadzało, natomiast tutaj wygląda na to, że do pewnego stopnia prowadził też działania ofensywne, towarzysząc artylerii, jednak nie wlicza się go na ogół do liczby nacierających batalionów.

Druga rzecz to następujące zdanie dotyczące sytuacji po trzecim ataku (s. 110):

Wojska nasze (18 batalionów), mając rozerwane szyki przy szybkim ataku, silnie ucierpiawszy w boju i od kartaczowego ognia nieprzyjacielskiego, nie były w stanie opierać się zbyt długo naporowi 23 batal. polskich (11-ta dywiz. Skrzyneckiego i 12-ta Żymirskiego) i zostały ostatecznie wyparte z Olszyny.

Atak wykonywało 19 batalionów rosyjskich, to dlaczego jak wynika z tego fragmentu zaraz po ataku jest ich 18?

I jeszcze następujący fragment o pułku Kutuzowa, przedstawiający późniejszą fazę walk o Olszynkę (s. 111):

Wojska trzeciej dywizyi mężnie rzucają się na nieprzyjaciela: na przedzie 5 pułk z jednym batalionem pułku Kutuzowa, na prawo pułk Nowoingermanlandzki, w drugiej linii – Staroingermanlandzki.

Tylko o pułku Kutuzowa wspomniane jest, że miał jeden batalion, choć oczywiście mogło być tak, że część sił (czyli Wielkołucki Pułk Piechoty i drugi batalion pułku Kutuzowa) zostały z tyłu. Przewalski powiela u siebie ten fragment i podaje nawet dowodzącego tym batalionem pułku Kutuzowa (płk von der Bruggen).

Powyższe fragmenty sprawiają, że mam mniejsze zaufanie do Puzyrewskiego, chociaż z drugiej strony bardzo dokładnie wylicza jednostki biorące udział w poszczególnych atakach.

Z kolei co do pułku Mińskiego i jego redukcji, zwróć uwagę, że w tabeli Smitta na 26 marca 1831 (tabela C do II tomu) wszystkie pułki 25 DP są zaznaczone jakby zostały zredukowane do jednego batalionu, a mają one podobną, a nawet większą liczebność niż Miński (jeden pułk ma ponad 1100 ludzi). Nie wiem na ile ta informacja o redukcji się zgadza, bo u Puzyrewskiego te pułki z tego co zauważyłem (chociaż nie zagłębiałem się jeszcze) występują w tym okresie (przez polską ofensywą wiosenną) jako dwubatalionowe. 24 DP, której pułki mają wyższe stany, nie została zredukowana.

Tarczyński podaje, iż:
- w 1 ataku brało udział 5 batalionów z litewskiego, wołyńskiego i brzeskiego pp,
- w 2 ataku wzmocniło je 6 bat. 25 DP – 3 brygada jegrów i miński pułk piechoty – atakowało razem 11 batalionów
- w 3 ataku doszły 4 bataliony z wołyńskiego i podolskiego pp oraz 4 bataliony z 3 DP (pułki staroingermanlandzki i Kutuzowa) – razem „Przy ciągłym huku dział z obu stron owe 19 batalionów ponownie ruszyło ku Olszynce”.
Kolejnych ataków już nie opisuje, gdyż nastąpiły po zranieniu bohatera książki.

Nadal opowiadam się za przyjęciem, iż pułki Miński i Kutuzowa walczyły w składzie 2 batalionowym. Podniesiony argument o 18 batalionach – może być jedynie argumentem za tym, iż pułk Kutuzowa wałczył pod Grochowem w składzie 1 batalionu.
Jeżeli przyjmujemy, że miński pułk walczył w składzie 1 batalionowym to trzeba by skorygować liczbę atakujących batalionów w 2 ataku do 10, a w 3 do 17, a nie kojarzę autora który by ją tak wyliczał.
No i w opisach walk pod Dobrem, Wawrem czy I bitwy o Olszynkę nie ma żadnego opisu wskazującego na duże w stosunku do innych pp VI korpusu straty akurat pp mińskiego (a są takie w odniesieniu do np. brygady jegrów z 1 DP).

[Przemo]

Przeglądając przypisy u Strzeżka - zauważyłem, że powołuje się na załączniki do Puzyrewskiego. Z bibliografii wynikało, iż oprócz polskiego wydania, było rosyjskie 2 tomowe. No i bingo

2 tom to załączniki. Do pobrania (niestety po 1 stronie - albo ja nie znalazłem jak można pobrać całość za jednym razem).
http://elib.shpl.ru/ru/nodes/23852-t-2- ... e/1/zoom/4

OdB wg Puzyrewskiego (do poziomu numeru baterii, siły poszczególnych dywizji + pulki kozackie) do Grochowa mamy w załączniku Nr VI str 14 i 15 (na stronie 30/216 i 31/216).

[Raleen]

Według moich obliczeń stany jednostek na 6 lutego, uwzględniając detaszowanie i redukcje wyglądają następująco:

LEWE SKRZYDŁO
I Korpus - piechota:
1 DP - 5314
2 DP - 8588
3 DP - 5637
Razem piechota I Korpusu: 19 539 (jeśli liczyć 2 Pułk Jegrów niezredukowany, to +827, co daje łącznie 20 366). Dla porównania u Ciebie to jest odpowiednio 21 142 i 21 969.

Przeliczyłem jeszcze raz:
Stan na 6 lutego (dane z Tab. B)

1 DP
3 pułk Morski – 2 bat – 1 790
4 pułk Morski – 1 bat – 1 769/2 = 884,5

1 pułk jegrów – 2 bat – 1 739
2 pułk jegrów – 1 bat – 1 803/2 – 901,5

Razem – 7 batalionów - 5 315 bagnetów

2 DP
pułk Ks. Wilhelma Pruskiego – 2 bat – 1 747
pułk Ks. Karola Pruskiego – 2 bat – 1 678
pułk Rewelski – 2 bat – 1768
pułk Estlandzki – 2 bat – 1675
3 pułk jegrów – 1 bat – 1713/2 – 856,5
4 pułk jegrów – 1 bat – 1 728/2 – 864

Razem – 10 batalionów - 8 588 bagnetów

3 DP
pułk Staroingermanladzki – 2 bat – 1 670
pułk Nowoingermanladzki – 2 bat – 1 720
pułk Feldm. Kutuzowa – 2 bat – 1 678 albo 1 bat - 827
pułk Wielikołucki – 2 bat – 1 602
5 pułk jegrów – 2 bat – 1 420

Razem – 9 batalionów - 7 263 bagnetów albo 10 batalionów - 8 090 bagnetów
W sumie piechota I K:
- 25 batalionów - 20 339 bagnetów (w wariancie z jednym batalionem z pułku Kutuzowa),
- 26 batalionów - 21 166 bagnetów (w wariancie z całym pułkiem Kutuzowa).

Różnica między naszymi obliczeniami dotyczy 3 DP – chyba pominąłeś jakieś jednostki (może pułk wielikołucki, bo jego Smitt w tabeli D wymienia w pkt e), a nie f) jak pozostałe pułki 3 DP ?) bo jak ją liczysz na 5 639 bagnetów, to średnia liczebność 1 batalionu 3 DP (licząc nawet tylko 9 batalionów w dywizji) wyniosłaby 626 bagnetów.

Masz rację, umknął mi pułk Wielkołucki, natomiast u Ciebie z tego co widzę liczebność pułku Kutuzowa pełnego (2 bataliony) jest źle przepisana, bo on miał 1654, a nie 1678, zresztą po podzieleniu przez 2 (dla pułku w wersji 1 batalionu) masz dobrą liczbę - 827. To szczegół i niewiele to zmienia oczywiście, ale gwoli ścisłości jak już liczymy.

Czyli w sumie 3 DP wygląda tak:
pułk Staroingermanlandzki - 1670
pułk Nowoingermanlandzki - 1720
pułk Kutuzowa - 1654 (1 batalion - 827)
pułk Wielkołucki - 1602
5 pułk jegrów - 1420

Razem 9 batalionów - 7239
Razem 10 batalionów - 8066

CENTRUM
VI Korpus - piechota:
24 DP - 6219
25 DP - 9543
LBG - 5017
Razem piechota VI Korpusu 20 779 (jeśli liczyć Pułk Miński niezredukowany, to +845, co daje łącznie 21 624). Dla porównania u Ciebie jest odpowiednio 24 353 i 25 198.

W przypadku VI Korpusu masz rację pomyliłem się (2 razy policzyłem I brygadę 24 DP – 3574 bagnety) i dlatego wyszło 24 353 (20 799 + 3574) oraz 25 198 (21624 + 3574) wg moich obliczeń

Cieszę się, że się zgadzamy i dobrze, że ogólnie udało nam się ujednolicić rachunki.

Jak byś mógł zrób jeszcze drobną korektę co do 3 DP i będziemy mieli ostateczną wersję jak to wygląda procentowo.

Co do łącznych strat oddziałów rosyjskich poprzedzających bitwę, ogólnie mam te same dane:
Stoczek - 330 (jeńcy), do tego nieznana liczba zabitych - myślę, że trzeba liczyć co najmniej 100, bo tyle mieli stracić Polacy
Kałuszyn - 70-75
Dobre - 750
Wawer - 3700
Olszynka (20 lutego) - 1620
Razem: 6575

Co do strat – to dane u Smitta (za którym dane te podawali Puzyrewski i polscy autorzy) są oparte (jak wynika z informacji u Barzykowskiego) za oficjalnymi raportami przesyłanymi do cara. Barzykowski podaje je nawet nieco dokładniej (a jednocześnie twierdzi, że były znacznie zaniżone – ale w twierdzenie że trzeba je podnieść dwa razy mnie nie przekonuje. Wg Barzykowskiego:

Liw – kilkudziesięciu zabity i kilkudziesięciu wziętych do niewoli w wypadzie Skrzyneckiego na Liw
Stoczek - 250 (jeńcy), do tego nieznana liczba zabitych - myślę, że trzeba liczyć co najmniej 100, bo tyle mieli stracić Polacy
Dobre – raporty rosyjskie - 82 zabitych i 673 rannych – razem 755 (wg Barzykowskiego trzeba je liczyć w dwójnasób)
Wawer – raporty rosyjskie - 517 zabitych, 2 387 rannych, 819 jeńców – razem 3 723 (wg Barzykowskiego trzeba je liczyć na co najmniej 6 000)
Olszynka (20 lutego) - 1620
Razem: 6575

Ciekawe, że dochodzisz dokładnie to tej samej liczby co ja, chociaż w oparciu po części o inne składowe. Ogólnie dzięki za zwrócenie uwagę na Barzykowskiego, chociaż nie jest to zbyt poważany autor, a przynajmniej kiedyś nie był, stąd ja szczerze powiedziawszy nie zagłębiałem się nigdy w jego dzieło poza jakimiś urywkami, a już żeby go wykorzystywać do analiz ilościowych strat zupełnie mi nie przyszło do głowy. Tym niemniej jest to człowiek, który sam był uczestnikiem powstania i członkiem Rządu Narodowego. Ogólnie zgadzam się, że straty przynajmniej w niektórych z tych starć musiały być wyższe niż podają Rosjanie, a o ile - kwestia szacowania i tym samym zawsze w jakiejś mierze uznaniowa.

O stratach pod Stoczkiem następujące dane podaje Strzeżek (str 175 HB-eka):
Rosjanie oficjalnie pisali o 249 zabitych/jeńcach oraz 37 rannych (proporcja wskazuje na zaniżanie danych). Polacy podawali 230 jeńców oraz co najmniej 400 zabitych. 100 mocno rannych jeńców miano pozostawić w Stoczku, a do Warszawy pod eskortą wysłano od razu 109 jeńców.
6 II brygada liczyła 1 944 szable, 19 lutego 1 150 szabel (w 12 szwadronach), 28 lutego – 1 455 szabel, 27 marca – 1 299 szabel (w 8 szwadronach). Różnicę stanu miedzy 19 a 28 lutego (a przecież pod Grochowem brygada też walczyła) wyjaśnia powrotem do służby rannych i kontuzjowanych oraz „odzyskaniem” części rannych jeńców pozostawionych przez Dwernickiego w Stoczku. Z 499 żołnierzy o których się zmniejszył stan brygady pomiędzy 6 a 28 lutego nie wszyscy zginęli/dostali się do niewoli pod Stoczkiem – straty te trzeba rozbić na Stoczek, Wawer i Grochów. Myślę, że można przyjąć straty pod Stoczkiem na 350, a pod Wawrem na 100 ludzi – wtedy brygada liczyłaby pod Grochowem ok. 1500 szabel – po 750 (15 PS na pułk) – ewentualnie (część rannych/kontuzjowanych) mogła powrócić do brygady po Grochowie – wtedy na 1300 – 1400 szabel (po 13-14 PS na pułk).
Co do samego Kawęczyna to te straty na poziomie 75 ludzi wydają się prawdopodobne, ale straty rosyjskie 17 i 18 lutego w czasie walk ze ze zgrupowaniem gen. Żymirskiego na pewno były wyższe.
Jak wynika z opisów walk tego zgrupowania M.Tarczyńskiego w: „Franciszek żymirski generał zapomniany” wynika, iż dywizja w czasie tych 2 dni walczyła pod Kawęczynem, potem pod Jędrzejowem, Jakubowem, ariergarda rozwijała się kilkukrotnie do walki w czasie odwrotu do Mińska, Stojadłami, Kobiernem, Dębem Wielkim, Brzezinami, Janówkiem. W sumie dywizja w walkach 17 – 18 lutego utraciła 1 360 ludzi. Rosjanie mieli przewagę, ale trudno przypuszczać, aby ich straty nie sięgnęły co najmniej połowy tej liczby.
Dodatkowo Rosjanie ponosili też straty w malej wojnie – w przywołanej wyżej książce Tarczyńskiego jest informacja, iż 16 lutego p. jazdy Sandomierskiej wziął 3 jeńców, a podjazd płk. Bukowskiego kilkunastu.

W sumie straty proponuje przyjąć na poziomie:
Stoczek - 350
Walki z 2 DP 17-18 II - 700
Dobre - 755
Wawer - 3723
Olszynka (20 lutego) – 1620
Liw i mała wojna - 200

Razem: 7 348

Podejrzewam, że dojdę do zbliżonych wniosków, ale musiałbym jeszcze raz przeanalizować bitwy. Wstępnie mogę się zgodzić na taką wysokość strat i wydaje się ona wiarygodna.

Po korekcie strat w centrum różnica w stosunku do stanu z 6 II wychodzi:
Lewe skrzydło – 4 142/4969 piechoty (odpowiednio 19,59% i 23,50 % stanu wyjściowego), 599 kawalerii (13,03 % stanu wyjściowego)
Centrum – 3279/4124 piechoty (odpowiednio 15,78% i 19,85 % stanu wyjściowego), 491 kawalerii (19,71% % stanu wyjściowego)
Rezerwy – 2 102 piechoty (14,91 % stanu wyjściowego), 373 kawalerii (6,94 % stanu wyjściowego)
Razem straty (w zależności czy liczymy 65 czy 67 batalionów) – 10 986 (w tym 1463 kawalerii) lub 12 658 (w tym 1463 kawalerii).
Pytanie czy przyjmujemy straty marszowe na poziomie ok. 3600 albo ok. 5 300, a jeżeli nie to na ile liczymy straty rosyjskie. No i jak dzielimy straty pod Wawrem pomiędzy I a VI korpus

Nie wiem co to są te dwie wartości procentowe - te różnice wynikają z uwzględniania bądź nie dwubatalionowego składu pułków Mińskiego i Kutuzowa? Tylko z tego?

Co do oceny strat marszowych, Puzyrewski podaje liczbę chorych w szpitalach (s. 131). Na dzień 13 lutego w całej armii czynnej – 5300, na dzień 28 lutego – 9665. Osobno podaje liczbę strat w boju do 28 lutego:
2587 – zabici
11422 – ranieni
532 – kontuzjowani
2498 – zaginieni
Razem: 17039 ludzi, w tym 12 generałów i 526 sztab i ober-oficerów.

Czyli po odjęciu od 17 039 – 7 348 strat wg mojego szacunku – zostaje 9 691 strat na Grochów i Białołękę (trochę mało). Z kolei liczba chorych mogła by wskazywać, iż straty marszowe na poziomie 3 600 - 5300 są możliwe.

Z jednej strony liczba chorych rozkłada się na całą armię, ale najwięcej ich musiało być w tych jednostkach, które najwięcej maszerowały, czyli tych, które dotarły pod Warszawę i walczyły jeszcze po drodze z przeciwnikiem (chociaż część jednostek znajdujących się w głębi teatru działań też maszerowała). Z drugiej strony są to straty na 13 lutego, a więc zaledwie tydzień po wkroczeniu do Królestwa. W tych pierwszych dniach z zaopatrzeniem nie było jeszcze zapewne tak źle. Potem było prawdopodobnie gorzej i najbardziej odbijało się to na jednostkach znajdujących się w pobliżu Warszawy, głęboko we wrogim kraju.

Reasumując, większość autorów skłonna jest bardziej wierzyć Smittowi jeśli chodzi o skład sił rosyjskich, w tym liczbę batalionów i szwadronów, natomiast co do liczebności oddziałów rosyjskich skłonni są bardziej wierzyć Puzyrewskiemu. Czyli skład wojsk i liczba batalionów na podstawie Smitta, a ogólna liczebność na podstawie Puzyrewskiego. Dzięki temu łatwiej zniwelować różnice między stanami z 6 lutego i 25 lutego, jakie wynikają z tabel Smitta. Z kolei wiadomo, że Smitt bardzo starał się zafałszować straty rosyjskie w bitwie pod Grochowem. Zmniejszenie stanów przed bitwą mogło być jednym z zabiegów ułatwiających ukrycie wysokich strat Rosjan, tak żeby nie było zbyt dużych rozbieżności w rachunkach w porównaniu z późniejszymi wykazami sił.

Ewentualnie możemy podwyższyć straty rosyjskie w poszczególnych bitwach – bo zgadzam się że Smitt, czy ściślej oficjalne raporty do cara) mogły je zaniżać.

W sumie może przyjąć liczebność wg Kunza i podwyższyć liczebność I K i rezerwy o 1 000 bagnetów każdy?
Wtedy tylko do zastanowienia jak rozdzielić straty pomiędzy poszczególne pułki.

Tak jak już zauważyłeś, podnosiłem nieco stany niektórych jednostek, kierując się m.in. Kunzem, więc mnie ta propozycja generalnie przekonuje, zwłaszcza w odniesieniu do rezerw, tak jak wcześniej pisałeś.

Odnośnie tego ile było batalionów, pozwolę sobie trochę skrócić cytat, żebyśmy nie popadli w zbyt duże bloki tekstu.

Tarczyński podaje, iż:
- w 1 ataku brało udział 5 batalionów z litewskiego, wołyńskiego i brzeskiego pp,
- w 2 ataku wzmocniło je 6 bat. 25 DP – 3 brygada jegrów i miński pułk piechoty – atakowało razem 11 batalionów
- w 3 ataku doszły 4 bataliony z wołyńskiego i podolskiego pp oraz 4 bataliony z 3 DP (pułki staroingermanlandzki i Kutuzowa) – razem „Przy ciągłym huku dział z obu stron owe 19 batalionów ponownie ruszyło ku Olszynce”.
Kolejnych ataków już nie opisuje, gdyż nastąpiły po zranieniu bohatera książki.

Nadal opowiadam się za przyjęciem, iż pułki Miński i Kutuzowa walczyły w składzie 2 batalionowym. Podniesiony argument o 18 batalionach – może być jedynie argumentem za tym, iż pułk Kutuzowa wałczył pod Grochowem w składzie 1 batalionu.
Jeżeli przyjmujemy, że miński pułk walczył w składzie 1 batalionowym to trzeba by skorygować liczbę atakujących batalionów w 2 ataku do 10, a w 3 do 17, a nie kojarzę autora który by ją tak wyliczał.
No i w opisach walk pod Dobrem, Wawrem czy I bitwy o Olszynkę nie ma żadnego opisu wskazującego na duże w stosunku do innych pp VI korpusu straty akurat pp mińskiego (a są takie w odniesieniu do np. brygady jegrów z 1 DP).

1) Pułk Miński - według Smitta został zredukowany do jednego batalionu po walkach o Olszynkę 20 lutego. Ale co to oznacza? Że tak czy inaczej cały ten pułk walczył pod Grochowem 25 lutego. Żaden jego batalion nie został nigdzie wysłany, tylko jeden miał być zredukowany, więc że tak powiem masa jednostki jest taka sama. Powstaje tylko kwestia organizacyjna (i oczywiście taktyczna) czy pułk był podzielony w bitwie na jeden czy dwa bataliony. Nie ma to jednak wpływu na obliczenia i jako punkt odniesienia w każdym przypadku należy wziąć pełną siłę pułku na 6 lutego. Nawet jeśli ustalilibyśmy, że pułk był jednobatalionowy jak chce Smitt, nic to nie zmieni dla obliczania strat.

Natomiast znalazłem artykuł T. Strzeżka o armii rosyjskiej w powstaniu listopadowym, opublikowany w "Przeglądzie Historyczno-Wojskowym" w 2021 roku, gdzie w jednym z przypisów mowa jest o redukcjach batalionów w wyniku strat i wydaje się, że zwłaszcza dla wczesnego okresu wojny ta kwestia ukazana jest w sposób kompletny (przynajmniej na nasze potrzeby). Do 27 marca miano zredukować tylko dwa pułki piechoty: 2 i 5 jegrów. Rozkaz (jak wynika z tego późniejszy) z 28 IV/10 V 1831 przewiduje, że redukcji do jednego batalionu mają ulec pułki, których siła spadnie poniżej 720, co może być punktem odniesienia i dla tych wcześniejszych redukcji. W każdym razie z tego co pisze Strzeżek wynika, że do 27 marca Miński Pułk Piechoty nie został zredukowany do jednego batalionu.
Szczegóły: T. Strzeżek, Rosyjska Armia Czynna feldmarszałka Iwana Dybicza w wojnie z Polską (luty-czerwiec 1831 r.). Struktura i liczebność [w:] Przegląd Historyczno-Wojskowy 2021/4 (278), s. 37, przypis nr 78.
Cały artykuł do ściągnięcia tutaj: http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/b ... _278__0001
Tym samym kwestię pułku Mińskiego uważam za rozstrzygniętą. Przyjmuję, że był pod Grochowem dwubatalionowy.

2) Pułk Kutuzowa - tutaj nadal nie jestem przekonany, Smitt podaje, że jeden batalion pozostawiono jako osłonę szpitala w Kałuszynie. Myślę, że można by spróbować jakoś to zweryfikować w oparciu o publikacje poświęcone historii lokalnej Kałuszyna albo służby zdrowia, a konkretnie szpitali wojskowych armii rosyjskiej w czasie tej wojny. Przeglądając internet trafiłem na taką publikację:
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4953203 ... i-i-okolic
Być może są jeszcze jakieś inne.

Przeglądając Puzyrewskiego odnośnie tego pułku jeszcze jedna rzecz zwróciła moją uwagę. Przy opisie bitwy pod Wawrem (s. 94-96) w pewnym momencie też jest zaznaczone, że występował tam jeden batalion tego pułku. Podobne wzmianki pojawiają się w odniesieniu do pułku Litewskiego, który jak wiemy także od Puzyrewskiego detaszował batalion i pod Grochowem walczył tylko jeden jego batalion. I podobnie rzecz się ma z 4 pułkiem Morskim, który także detaszował batalion (był u Szachowskiego) i także pod Grochowem operuje tylko jeden jego batalion. Czyli wygląda to tak, że wzmianki o jednym batalionie pojawiają się tylko w odniesieniu do pułków, które uczestniczyły w bitwie jednym batalionem. Z kolei jest tam też taki fragment (s. 95):

Włodek, minąwszy Grzybowską Wolę i słysząc silną kanonadę na lewem skrzydle Pahlena, wysunął na lewo od drogi do lasu 50-ty pułk strzelców i batalion 49-go pułku strzelców, na drodze zaś pozostawił drugi batalion pułku tego.

W sposób bardzo jasny i przejrzysty jest zaznaczone, że 49 pułk jegrów uległ podziałowi, powiedziane jest gdzie pomaszerował jeden batalion, a gdzie pozostawiono drugi. Stąd w przypadku pułku Kutuzowa, gdyby były tam dwa bataliony spodziewałbym się analogicznej wzmianki, a przynajmniej zaznaczenia w jakikolwiek sposób obecności tego drugiego batalionu, a nie wspomnienia o tym, że był tylko jeden batalion, jak na s. 94.

W opisie bitwy grochowskiej z jednej strony, jak zauważyłeś, mowa jest o 10-batalionowej 3 DP, i tutaj nie ma siły, bo skoro 6 pułku jegrów nie było w składzie, to żeby ona miała 10 batalionów, pułk Kutuzowa powinien być 2-batalionowy. Z drugiej strony, jak pisałem, niejako po sąsiedzku jest tam wzmianka o 18 batalionach, a nie 19. Jeśli przyjmiemy, że z pułku Kutuzowa był tylko jeden batalion (co do Mińskiego rozstrzygnęliśmy, że były dwa), to nam się zgadza. A dalej tam nie ma nigdzie wzmianki o 25 batalionach, to nasze i innych historyków kalkulacje.

Dla mnie nadal sytuacja niejasna i do sprawdzenia. Tym bardziej, że prawie wszyscy historycy jak jeden mąż przyjmują, że Rosjanie mieli 65 batalionów (póki co ustaliliśmy, że przynajmniej 66).

Zatem co do pułku Kutuzowa, proponowałbym przyjęcie na razie do obliczeń dwóch wersji, wiele to nie powinno zmieniać.

Jest jeszcze u Puzyrewskiego mowa o jakiejś połowie batalionu (bo podaje liczebność piechoty Dybicza jako 67 1/2 batalionu. Jak już sprawdzamy wszystko dokładnie, to może i to warto by zweryfikować?

[Raleen]

Co do OdB z Puzyrewskiego, mam wersję polską (reprint IV wydania z 1899), przyznam, że nie przyszło mi do głowy, że ona jest niekompletna, tym bardziej, że sprawia wrażenie kompletnej. Kojarzyłem oczywiście, że jest wersja rosyjskojęzyczna (i chyba niemieckojęzyczna) i pojawiała się w przypisach książek, które czytałem. Zresztą trudno, żeby nie było wersji rosyjskojęzycznej jako pierwotnej, skoro autor był Rosjaninem.

Będę wdzięczny, gdybyś przetłumaczył (albo ktoś jeszcze), jako że nie władam rosyjskim (i myślę, że nie tylko mi się przyda). Tak jak pisałeś, zwłaszcza do ustalania składu artylerii będzie jak znalazł.

Może uda się też wreszcie ustalić czy ostatecznie wg Puzyrewskiego pułk Kutuzowa pod Grochowem reprezentował jeden batalion czy był w pełnym składzie. To samo w sąsiednim temacie odnośnie składu artylerii 2 DGren. pod Ostrołęką.

[Przemo]

Przeliczę straty jeszcze raz i do reszty odniosę się jutro - na szybko tylko dwie kwestie

Jest jeszcze u Puzyrewskiego mowa o jakiejś połowie batalionu (bo podaje liczebność piechoty Dybicza jako 67 1/2 batalionu. Jak już sprawdzamy wszystko dokładnie, to może i to warto by zweryfikować?

Rozpiska batalionów (w kawalerii i artylerii też są różnice).

I KP
II i III Bryg. 1 DP (bez 1 bat. 4 p. morskiego) – 7 bat. – 3 957 bagn. (średnio 565 bagn. na bat.)
I i II Bryg. 2 DP + bat. 4 p. jeg. – 9 bat. – 7 017 bagn. (średnio 780 bagn. na bat.)
3 DP (bez 6 p. jeg.) – 10 bat. – 5 872 bagn. (średnio 587 bagn. na bat.)
Razem – 26 bat. – 16 856 bagn.
Na marginesie różnice w stanie 1 i 3 DP, a 2 DP I KP pokazują, że polskie opisy rozbicia pod Wawrem brygada jegrów 1 DP nie były przesadzone, a i 3 DP poniosła duże straty.

VI KP
I i II Bryg. 24 DP (bez 1 bat. p. litewskiego) – 7 bat. – 4 870 bagn. (średnio 695 bagn. na bat.)
25 DP + 2 komp. lit. bat. sap. – 12,5 bat. – 7 647 bagn. (średnio 611 bagn. na bat.)
LBG – 6 bat. – 4 927 bagn. (średnio 821 bagn. na bat.)
Razem – 25,5 bat. – 17 444 bagn.

Rezerwy
2 DG – 12 bat – 9 048 bagn. (średnio 773 bagn. na bat.)
Oddział Wielkiego Księcia – 4 bat. – 3 092 bagn. (średnio 754 bagn. na bat.)
Razem – 16 bat. – 12 140 bagn.
Czyli wychodzi że 2,5 dodatkowe bat. u Puzyrewskiego to drugie bat. z pułku mińskiego i Kutuzowa oraz 2 komp. lit. bat. sap.

Tak jak już zauważyłeś, podnosiłem nieco stany niektórych jednostek, kierując się m.in. Kunzem, więc mnie ta propozycja generalnie przekonuje, zwłaszcza w odniesieniu do rezerw, tak jak wcześniej pisałeś.

Tabela i stany podane przez Puzyrewskiego dyskusje znowu otwierają - nie miałem czasu wszystkiego porównać, ale tu są stany inne niż u Kunza i Smitta, a jednocześnie najbardziej szczegółowe z tych którymi dysponujemy.

Będę wdzięczny, gdybyś przetłumaczył (albo ktoś jeszcze), jako że nie władam rosyjskim (i myślę, że nie tylko mi się przyda). Tak jak pisałeś, zwłaszcza do ustalania składu artylerii będzie jak znalazł.

Ok - rozpisze całość.

Co do OdB z Puzyrewskiego, mam wersję polską (reprint IV wydania z 1899), przyznam, że nie przyszło mi do głowy, że ona jest niekompletna, tym bardziej, że sprawia wrażenie kompletnej. Kojarzyłem oczywiście, że jest wersja rosyjskojęzyczna (i chyba niemieckojęzyczna) i pojawiała się w przypisach książek, które czytałem. Zresztą trudno, żeby nie było wersji rosyjskojęzycznej jako pierwotnej, skoro autor był Rosjaninem.

Ja również mam reprint, gdyby nie przypis u Strzeżka to bym nie wpadł, żeby szukać II tomu (zwłaszcza że nie kojarzę w polskim wydaniu odwołań do załączników).
Podejrzewam, że wydawca wersji polskiej w 1899 roku postanowił przyoszczędzić i wydał tylko I tom – czyli opis działań, a wydanie II tomu z załącznikami odpuścił (Napoleon V też tak zrobił z historią Bomber Command).

To samo w sąsiednim temacie odnośnie składu artylerii 2 DGren. pod Ostrołęką.

Jest tabela dot. Ostrołęki – wezmę się za to jak Grochów ustalimy.

[Raleen]

Czyli jeśli chodzi o piechotę, porównanie poszczególnych zgrupowań wypada następująco:

Smitt - Puzyrewski

Lewe skrzydło: 17 000 - 16 856
Centrum: 17 500 - 17 444
Rezerwy: 12 000 - 12 140

Różnice są zatem niewielkie, poniżej 150 ludzi. Za to u Puzyrewskiego mamy 2,5 batalionu więcej, czyli stany batalionów na lewym skrzydle i w centrum są niższe.

Swoją drogą (Puzyrewski minus Smitt):
lewe skrzydło: -144
centrum -56
rezerwy +140
Jak to zsumujemy: (-144) + (-156) + 140 = -160

Wcześniej przy sumowaniu danych podawanych przez Smitta w tabeli B odkryłem, że źle zsumował siłę pułków piechoty 24 DP i różnica wynosiła 60, ale to były stany na 6 lutego. Gdyby to jednak przenieść na późniejszy okres, różnica wynosi tak naprawdę 100 ludzi.

[Przemo]

Ciekawe, że dochodzisz dokładnie to tej samej liczby co ja, chociaż w oparciu po części o inne składowe. Ogólnie dzięki za zwrócenie uwagę na Barzykowskiego, chociaż nie jest to zbyt poważany autor, a przynajmniej kiedyś nie był, stąd ja szczerze powiedziawszy nie zagłębiałem się nigdy w jego dzieło poza jakimiś urywkami, a już żeby go wykorzystywać do analiz ilościowych strat zupełnie mi nie przyszło do głowy. Tym niemniej jest to człowiek, który sam był uczestnikiem powstania i członkiem Rządu Narodowego. Ogólnie zgadzam się, że straty przynajmniej w niektórych z tych starć musiały być wyższe niż podają Rosjanie, a o ile - kwestia szacowania i tym samym zawsze w jakiejś mierze uznaniowa.

To ze starych opracowań jeszcze jedna ciekawostka- gen. Chrzanowski w swoim opracowaniu o bitwie pod Grochowem („Opisanie bitwy grochowskiej”) podaje odnośnie Wawra (str 43) – armia rosyjska utraciła w zabitych, rannych i jeńcach do 6 000 ludzi (korpusy Pahlena i Sackena przeszło 4000 Rosena 1500) – sam liczba podobna jak u Barzykowskiego, ale do ewntuanych szacowan można wykorzystać proporcję strat pomiędzy IK i jazdą oraz VI K wynoszącą 8-8,5 : 3 – ale zgadzam się to będzie zawsze uznaniowe.

Podejrzewam, że dojdę do zbliżonych wniosków, ale musiałbym jeszcze raz przeanalizować bitwy. Wstępnie mogę się zgodzić na taką wysokość strat i wydaje się ona wiarygodna.

To tu mamy zgodę.

Szczegóły: T. Strzeżek, Rosyjska Armia Czynna feldmarszałka Iwana Dybicza w wojnie z Polską (luty-czerwiec 1831 r.). Struktura i liczebność [w:] Przegląd Historyczno-Wojskowy 2021/4 (278), s. 37, przypis nr 78.
Cały artykuł do ściągnięcia tutaj: http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/b ... _278__0001

Dziękuje za artykuł – ciekawy.
Inny artykuł t. Strzeżka – o kawalerii rosyjskiej w latach 1815-1830 (z Grochowem bezpośredni związek niewielki, ale warto przeczytać) do pobrania
https://wmbc.olsztyn.pl/dlibra/publicat ... ition/1475
W: Echa Przeszłości V, 2004 jest od str 51.

Masz rację, umknął mi pułk Wielkołucki, natomiast u Ciebie z tego co widzę liczebność pułku Kutuzowa pełnego (2 bataliony) jest źle przepisana, bo on miał 1654, a nie 1678, zresztą po podzieleniu przez 2 (dla pułku w wersji 1 batalionu) masz dobrą liczbę - 827. To szczegół i niewiele to zmienia oczywiście, ale gwoli ścisłości jak już liczymy.

Czyli w sumie 3 DP wygląda tak:
pułk Staroingermanlandzki - 1670
pułk Nowoingermanlandzki - 1720
pułk Kutuzowa - 1654 (1 batalion - 827)
pułk Wielkołucki - 1602
5 pułk jegrów - 1420

Razem 9 batalionów - 7239
Razem 10 batalionów - 8066

VIKP
Cieszę się, że się zgadzamy i dobrze, że ogólnie udało nam się ujednolicić rachunki.

Jak byś mógł zrób jeszcze drobną korektę co do 3 DP i będziemy mieli ostateczną wersję jak to wygląda procentowo.

Nie wiem co to są te dwie wartości procentowe - te różnice wynikają z uwzględniania bądź nie dwubatalionowego składu pułków Mińskiego i Kutuzowa? Tylko z tego?

Tak - różnice wynikają z tego czy do stanu na 6 luty jako wyjściowy biorę cały pułk miński i Kutuzowa, czy 50%.

Uwzględniając korekty w stanie 3 DP straty wyglądają następująco:

Lewe skrzydło
Stan wyjściowy na 6 lutego:
Wariant I (25 batalionów) – 21 142 bagn.
Wariant II (26 batalionów) – 21 969 bagn.
Liczebność na 25 II wg Smitta – 17 000
Liczebność na 25 II wg Puzyrewskiego – 16 856
Straty:
Wariant I straty w stosunku do stanu wg Smitta – 4 142*/21 142 – 19,59 %
Wariant II straty w stosunku do stanu wg Smitta – 4 969**/21 969 – 22,62%
Wariant I straty w stosunku do stanu wg Puzyrewskiego – 4 286***/21 142 – 20,27%
Wariant II straty w stosunku do stanu wg Puzyrewskiego – 5 113****/21 969 – 23,27%

* 21 142 – 17 000 = 4 142
** 21 969 – 17 000 = 4 142
*** 21 142 – 16 856 = 4 286
**** 21 969 – 16 856 = 5 113

Centrum
Stan wyjściowy na 6 lutego:
Wariant I (24 bataliony) – 20 779 bagn.
Wariant II (25 batalionów) – 21 624 bagn.
Liczebność na 25 II wg Smitta – 17 500
Liczebność na 25 II wg Puzyrewskiego – 17 444
Straty:
Wariant I straty w stosunku do stanu wg Smitta – 3 279*/20 779 – 15,78 %
Wariant II straty w stosunku do stanu wg Smitta – 4 124**/21 624 – 19,07%
Wariant I straty w stosunku do stanu wg Puzyrewskiego – 3 335***/20 779 – 16,05%
Wariant II straty w stosunku do stanu wg Puzyrewskiego – 4 180****/21 624 – 19,33%

* 20 779 – 17 500 = 3 279
** 21 969 – 17 500 = 4 124
*** 20 779 – 17 444 = 3 335
**** 21 969 – 17 444 = 4 180

Rezerwa
Stan wyjściowy na 6 lutego:
16 batalionów – 14 102 bagn.
Liczebność na 25 II wg Smitta – 12 000
Liczebność na 25 II wg Puzyrewskiego – 12 140
Straty:
Straty w stosunku do stanu wg Smitta – 2 102*/14 102 – 14,91 %
Straty w stosunku do stanu wg Puzyrewskiego – 1 962**/14 102 – 13,91%

* 14 102 – 12 000 = 2 102
** 14 102 – 12 144 = 1 962

Tak jak już zauważyłeś, podnosiłem nieco stany niektórych jednostek, kierując się m.in. Kunzem, więc mnie ta propozycja generalnie przekonuje, zwłaszcza w odniesieniu do rezerw, tak jak wcześniej pisałeś.

Czyli jeśli chodzi o piechotę, porównanie poszczególnych zgrupowań wypada następująco:

Smitt - Puzyrewski

Lewe skrzydło: 17 000 - 16 856
Centrum: 17 500 - 17 444
Rezerwy: 12 000 - 12 140

Różnice są zatem niewielkie, poniżej 150 ludzi. Za to u Puzyrewskiego mamy 2,5 batalionu więcej, czyli stany batalionów na lewym skrzydle i w centrum są niższe.

Zgadza sie – wygląda na to że oparli sie na tych samych dokumentach co do stanu liczebnego piechoty tylko Smitt je zaokrąglił, a dzięki Puzyrewskiemu mamy rozbicie na poszczególne WJ i nie musimy zgadywać proporcji stanów jednostek.

Co do batalionów to oprócz dodania 2 batalionów pułku Mińskiego i Kutuzowa (oraz półbatalionu saperów) jest jeszcze jedna różnica pomiędzy Smittem a Puzyrewskim
Wg Smitta pod Grochowem był bat. z 3 pułku jegrów, a 2 pułk jegrów był zredukowany do 1 batalionu (w końskewncji 1 DP to 6 bat. a 2 DP 10 bat.) , natomiast wg Puzyrewskiego 1 DP to 7 bat. (4 bat. jegrów 3 p. morski i 1 bat. 4 p. morskiego), a w 2 DP oprócz 8 batalionów „muszkieterskich) był tylko I bat. 4 pułku jegrów, natomiast z 3 pułku jegrów 1 bat był u Sackena, a 2 u Gejsmara ? (jednocześnie przy pułkach kawalerii tego batalionu nie wykazuje). Więc mamy następujące wyjścia:
Wariant I przyjmujemy 1 i 2 DP za Smittem a, 3 DP za Puzyrewskim – odpowiednio 6, 10 i 10 bat – razem 26 bat. (całość sił rosyjskich 67,5 bat.)
Wariant II przyjmujemy, że było 68,5 batalionu (a nie 67,5 czy 65) i wtedy 2 DP za Smittem a 1 i 3 DP za Puzyrewskim – odpowiednio 7, 10 i 10 bat – razem 27 bat.
Wariant III przyjmujemy, że, iuzyrewski pisząc że 2 bat. 3 p, jeg. był u Gejsmara miał na myśli wsparcie 2 brygady 2 DSK, wtedy po Grochowem 1,2 i 3 DP liczyłyby odpowiednio 7, 9 i 10 batalionów – razem 26 bat. (całość sił rosyjskich 67,5 bat.)

Wybrałbym wariant I (po opisach bitwy pod Wawrem redukcja 2 pułku jegrów wydaje się być uzasadniona).

Co do rozdziału stanów między poszczególne bataliony to chyba najlepiej dać po równo na batalion jak ze średniej wychodzi, bo do stanu poszczególnych jednostek to raczej nie znajdziemy danych w opracowaniach. Jedynie w przypadku 1 DP z uwagi na informacje o znaczych stratach 1 brygady jegrów pod Wawrem (a walczyła także 18 II jako awangarda I KP) dałbym:
- Wariant I (jeżeli za Puzyrewskim przyjmujemy że 1 DP to jednak 7 batalionów)
1 i 2 p jegrów – każdy pułk po 975 (w konsekwencji I bat 7PS, II – 6 PS)
3 bat. 3 i 4 p. morskiego – każdy bat. po 669 (w zaokrągleniu po 9 PS)

- Wariant II (jeżeli za Smittem, przyjmujemy że 1 DP to 6 batalionów)
1 p. jegrow – 2 bat po 600 (po 8 PS)
2 p jegrów (1 bat.) – 675 (9 PS)
3 p. morski – każdy bat. po 675 (po 9 PS)
4 p. morski (1 bat.) – 732 (w zaokrągleniu 10 PS)

Druga kwestia, czy zwiększamy za Kunzem stany I KP i rezerwy do odpowiednio 18 000 i 13 000. Poprzednio opowiedziałem się za tym rozwiązaniem, teraz mam wątpliwości co do I KP.
Co do rezerw to podniesienie stanu wydaje się uzasadnione, gdyż porównując stany pierwotne to stan:
2 DGren. spadłby z 10 511 do 9 048 czyli o 1 463 (13,92%)
2 p. gw. spadłby z 3591 do 3092 czyli o 499 (13,90%)
Obie tej WJ nie walczyły pod Wawrem, ani 18 II (bo wtedy zostały zluzowane przez awangardę Łopuchina) – pytanie, czy tyle mogły stracić 17 II w walkach z 2 DP, albo jaki byłby powód ich wysokich strat marszowych w porównaniu z VI KP (% straty VI KP są niewiele wyższe (w uproszczeniu 16% do 14%) niż jednostek z rezerwy, a przecież walczyły pod Dobrem, Wawrem oraz w I bitwie o Olszynkę) .

Co do I KP to wobec ich wysokich strat pod Wawrem nie znajduje uzasadnienia do podniesienia stanu z 16 800 na 18 000 – alb ich nie podnośmy, albo max do 17 500.

OdB artylerii i kawalerii wg Puzyrewskiego opiszę jutro (trzeba iść wesprzeć budżet państwa akcyzą ).

[Przemo]

Teraz kawaleria, bo z artylerią jeszcze kombinuje.

Kawaleria

Lewe skrzydło
Wg Smitta (w nawiasie stan z 6 lutego):
ph Klastycki – 4 szwadrony (527 szabel)
ph Sumski – 6 szwadronów (791 szabel)
ph Olwiopolski – 6 szwadronów (790 szabel)
pu Nowoarchangielski – 6 szwadronów (871 szabel)
psk Perejasławski – 5 szwadronów (984 szabel)
psk Wirtemberski – 5 szwadronów (960 szabel)
Razem 32 szwadrony - 4000 szabel (6 II – 4 923 szable*)
* Poprzednio popełniłem błąd w obliczeniach bo liczyłem dla obu pułków 5/6 stanu – a przecież nie oddelegowano z nich 2 szwadronów. a tylko nastąpiła redukcja liczby szwadronów)

Straty w stosunku do stanu wg Smitta – 923*/4923 – 19,59 %
* 4923 – 4000 = 923

Wg Puzyrewskiego:
2 pułk kozaków czarnomorskich – 4 sotnie – 421 Kozaków (ponieważ Smitt nie podaje w tym zakresie żadnych danych oparłbym się na Puzyrewskim)

ph Klastycki – 4 szwadrony
ph Sumski – 6 szwadronów
ph Olwiopolski – 6 szwadronów
Razem – 16 szwadronów – 2081 szabel
Liczba szwadronów analogiczna.
Straty w stosunku do stanu wg Smitta – 27*/2108 – 1,28 %
* 2 108 – 2081 = 27

Liczba strat nieprawdopodobnie niska – są 2 możliwości:
- Puzyrewski policzył 6 a nie 4 szwadrony w ph klastyckim i dlatego ta liczba jest tak wysoka,
- Smitt podał niższe dane o liczebności wyjściowej. Puzyrewski podaje stany wyjściowe (niestety z reguły nie pułkami a większymi jednostkami – 4 szw. ph Klastyckiego – 572 szable a I brygada 1 D.Huz. – 1 662 szable) W takim przypadku stan wyjściowy tych 16 szwadronów byłby na poziomie 2 334 szable, a straty w stosunku do stanu wg Puzyrewskiego – 153*/2 334 – 6,28 % co już brzmi prawdopodobniej
* 2 334 – 2081 = 153

pu Nowoarchangielski – 5 szwadronów
psk Perejasławski – 6 szwadronów
psk Wirtemberski – 6 szwadronów
Razem 17 szwadronów - 1 736 szabel
Różnica w liczbie szwadronów wynika, z tego iż wg Puzyrewskiego 1 szwadron nowoarchangielskiego pu (w sile 140 szabel) był razem z resztą ugrupowania 3 KK. Jak widać wg niego nie nastąpiła redukcja obu psk o 1 szwadron.
Z uwagi na brak innych materiałów w obu tych kwestiach należy pojść albo za Smittem albo za Puzyrewskim – z punktu widzenia gry to chyba nie ma aż takiego znaczenia, gdzie będzie umieszczony 1 szwadron ułanów, albo czy stan psk podzieli się na 5 czy na 6 szwadronów.

Straty w stosunku do stanu wg Smitta (licząc 5/6 pu) – 934*/2 670 – 34,98 %
* 2 670 – 1736 = 934
Tu z kolei liczby strat bardzo wysokie – nowoarchangielski pu za bardzo się nie nawojował (brał udzial w walkach z 2 DP i pod Wawrem ale nie kojarzę aby on akurat poniósł specjalnie wysokie straty), a w temacie strat psk pod Stoczkiem i pod Wawrem oszacowaliśmy je na poziomie 450 (no chyba że powrót chorych/kontuzjowanych/odbitych jeńców do tych pułków nastąpił akurat w okresie 26-27 luty). No i ostatni szwadron nowoarchangielskiego pu (liczebność 11 szw. uł w rezerwie Puzyrewski podaje na poziomie 1544 szabel) liczył ok. 140 szabel – przez analogie pozostałem 5 szwadronów powinno liczyć ok. 700 szabel – co oznaczałoby iż oba psk miały tylko 1036 szabel (czyli straty brygady pod Wawrem i Stoczkiem musiałyby się kształtować na poziomie 908 ludzi (46,71% stanu).
Dla porządku stan wyjściowy tych 3 pułków to wg Puzyrewskiego w przypadku nowoarchangielskiego to ok. 866 szabel, a I brygady 2 DSK ok. 1740 szabel (a więc w przypadku tej brygady wyraźnie mniej niż u Smitta*)
* Puzyrewski podaje stan całej 2 DSK na 24 szwadrony – 3 480 szabel, podczas gdyb wg Smitta dywizja ta (po zsumowaniu stanów wszystkich pułków )l iczyła 3 737 szabel

Reasumując ja przyjąłbym stan liczebny kawalerii lewego skrzydła na poziomie
ph Klastycki – 4 szwadrony – 500 szabel (15 PS)
ph Sumski – 6 szwadronów – 750 szabel (15 PS)
ph Olwiopolski – 6 szwadronów – 750 szabel (15 PS)
pu Nowoarchangielski – 5 szwadronów – 700 szabel (14 PS) albo 650 szabel (13 PS)
psk Perejasławski – 5/6 szwadronów – 650 szabel (13 PS)
psk Wirtemberski – 5/6 szwadronów – 650 szabel (13 PS)
Razem mamy te 4000 szabel u Smitta (ewentualnie 3900 przy zmniejszonym stanie pu) i nie redukujemy psk do poziomu 1036 szabel, a zmniejszamy trochę stan 1 D.Huz.

Centrum

Wg Smitta (w nawiasie stan z 6 lutego):
pu Litewski – 4 szwadrony (597 szabel)
pu Polski – 6 szwadronów (898 szabel)
pu Wołyński – 6 szwadronów (996 szabel)
Razem – 16 szwadronów (2 491 szabel)
Straty w stosunku do stanu wg Smitta – 491*/2 491 – 19,71 %
* 2 491 – 2000 = 491

Wg Puzyrewskiego:
pułk doński Sekretowa – 5 sotni – 337 Kozaków (ponieważ Smitt nie podaje w tym zakresie żadnych danych oparłbym się na Puzyrewskim)

pu litewski – 5 szwadronów
pu Polski – 6 szwadronów
pu Wołyński – 6 szwadronów
Razem – 17 szwadronów – 2 473 szable

Liczba szwadronów większa o 1, gdyż zdaniem Puzyrewskiego w Okuniewie był tylko 1 szwadron pu Litewskiego.
Straty w stosunku do stanu wg Smitta (przy założeniu że w lit.pu było 5 szwadronów) – 168*/2641 – 6,36 %
* 2 641 – 2 473 = 168

Stan wyjściowy tych 3 pułków to wg Puzyrewskiego: w przypadku wołyńskiego pu to ok. 1 005 szabel, a 11 szwadronów I brygady 6 D.Uł ok. 1834 szable (a więc w przypadku tej brygady więcej niż u Smitta*)
* Puzyrewski podaje stan I brygady 6 D.Uł na 12 szwadronów – 2 001 szabel, a II brygady na 2011 szabele – razem 4012, podczas gdyb wg Smitta dywizja ta (po zsumowaniu stanów wszystkich pułków ) l iczyła 3 780 szabel

W takim przypadku straty w stosunku do stanu wyjściowego wg Puzyrewskiego (przy założeniu że w lit.pu było 5 szwadronów) – 366*/2 839 – 12,89 %
* 2 839 – 2 473 = 366
Poziom strat przy uwzględnieniu wyższego stanu wyjściowego wydaje się być realny – w końcu poza Dobrem szwadrony 6 D.Uł. nie brały udziału w większych walkach, ale trudno przypuszczać aby straty marszowe miały miejsce tylko w piechocie.
Z uwagi na brak innych materiałów czy było 16 czy 17 szwadronów nie wiem. Z uwagi na to, że w ilości batalionów idziemy za Puzyrewskim przyjąłbym jego dane.

Reasumując ja przyjąłbym stan liczebny kawalerii centrum na poziomie:
Wariant I (liczba szwadronów i liczebność wg Puzyrewskiego)
pu litewski – 5 szwadronów – 750 szabel* (15 PS)
pu Polski – 6 szwadronów – 850 szabel* (17 PS)
pu Wołyński – 6 szwadronów – 850 szabel* (17 PS)
Razem – 17 szwadronów – 2450 szabel

Wariant II (liczba szwadronów wg Smitta, średnia liczebność szwadronu wg Puzyrewskiego)
pu litewski – 4 szwadrony – 600 szabel* (12 PS)
pu Polski – 6 szwadronów – 850 szabel* (17 PS)
pu Wołyński – 6 szwadronów – 850 szabel* (17 PS)
* średnio na szwadron przy liczebności tego zgrupowania na poziomie 2 437 wychodzi 143 szable czyli na 6 szwadronowy pułk 860 zaokrągliłem w dół, a jednocześnie zaokrągliłem w gorę siłę pu lit.
Razem – 16 szwadronów – 2300 szabel

Rezerwa
Wg Smitta (w nawiasie stan z 6 lutego):
3 D. Kir. – 24 szwadrony (3 168 szabel)
p. kir. Podolski – 4 szwadrony (673 szable)
pu Cesarzewicza – 4 szwadrony (650 szabel)
pu Ukraiński – 6 szwadronów (882 szable)
Razem – 38 szwadronów (2 491 szabel)
Straty w stosunku do stanu wg Smitta – 373*/5 373 – 6,94 %
* 5 373 – 5000 = 373

Wg Puzyrewskiego:
3 D. Kir. – 24 szwadrony – 3 299 szabel (czyli więcej niż stan wyjściowy wg Smitta)
pu Ukraiński, pu Cesarzewicza, 1 szw z nowoarchangielskiego pu – 11 szwadronów – 1 544 szable
p. kir. Podolski i p.huz. Grodzieński – 8 szwadronów – 1 152 szable

Przy czym wg Puzyrewskiego jazda ta była w 2 zgrupowaniach III KK (3 DKir + 11 szw. ułanów), a 2 pulki kawalerii z oddziału Wlk. Ks. wchodziły (obok 2 p. pieszy gw. z tego oddziału oraz 2 D.Gren.) w skład głównej rezerwy.

Porównywanie ze stratami do stanu wyjściowego Smitha nie ma sensu z uwagi choćby na różnicę liczby szwadronów o 5.

Stan wyjściowy tych jednostek to wg Puzyrewskiego:
3 D. Kir. – 24 szwadrony – 3 494 szable
p. kir. Podolski i p.huz. Grodzieński, pu Cesarzewicza – 12 szwadronów – brak danych o stanie liczebnym
pu Ukraiński – 6 szwadronów – ok. 883 szable (czyli na poziomie Smitta)
1 szw z nowoarchangielskiego – 1 szwadron – ok. 147 szable


W związku z brakiem danych nie da się policzyć poziomu strat całości, dla 3 D.Kir. wynosi – 195*/3 494 – 5,58 %
* 3 494 – 3 299 = 195
Biorąc pod uwagę, iż kirasjerzy nie walczyli poziom strat ok. 6% wydaje się być realny.
Z uwagi na brak innych materiałów, czy w sprawie p.huz. grodzieńskich rację ma Puzyrewski czy Smitt nie wiem. Z uwagi na to, ze w ilości batalionów idziemy za Puzyrewskim, przyjąłbym jego dane co do liczby szwadronów, z tym że szwadron nowoarchangielskiego pu przesunąłbym dla uproszczenia na lewe skrzydło.

Reasumując ja przyjąłbym stan liczebny kawalerii centrum na poziomie:

Wariant I (liczba szwadronów (bez 1 szw. nowoarchangielskiego Pu) i liczebność wg Puzyrewskiego)
Pułk Kirasjerów Orderu Wojskowego – 850 szabel* (17 PS)
Pułk Kirasjerów Starodubowsk – 800 szabel* (16 PS)
Pułk Kirasjerów Ks. Alberta – 850 szabel* (17 PS)
Pułk Kirasjerów Nowogrodzki – 800 szabel* (17 PS)
* średnio na pułk w 3 D.Kir. wg danych Puzyrewskiego wychodzi 825 szabel, więc dla 1 pułku brygady przyjąłem 850, a dla drugiego 800

p. kir. Podolski – 600 szabel** (12 PS)
p.huz. Grodzieński – 550 szabel** (11 PS)
** średnio na te 2 pułki wychodzi 576 szabel, więc dla 1 pułku brygady przyjąłem 600, a dla drugiego 550

pu Ukraiński – 800 szabel*** (16 PS)
pu Cesarzewicza – 600 szabel*** (12 PS)

Razem - 42 szwadrony - 5 850 szabel.

*** średnio na szwadron przy liczebności tego zgrupowania wg Puzyrewskiego wynosi 1544 (na 11 szwadronów) czyli na 10 szwadronów wychodzi ok. 1400 szabel. Biorąc pod uwagę, iż pierwotny stan (wg Smitta) p.huz. grodzieńskich wynosił 652 szable, a pu ukraińskiego 882 szable czyli proporcja wyjsciowa stanu tych dwóch pułków wynosi 42,50% do 57,50%) stosując tą proporcję pierwszy z pułków liczył 595 szabel a drugi 805 szabel – po zaokrągleniu uzyskałem powyższe dane
Do liczenia proporcji wziąłem dane ze Smitta, a nie Puzyrewskiego bo nie podaje on siły p.kaw. z oddziału Wlk. Ks. na 6 lutego.

Wariant II – bez p.huz. grodzieńskich, pozostałe dane jak wyżej.
Razem - 38 szwadronów - 5 300 szabel.

[Przemo]

Artyleria

Lewe skrzydło

z 1P/1 BA – 4 działa
3L/1 BA – 8 dział
1P/3 BA – 8 dział
3L/3 BA – 8 dział
1 Bat. Konna – 8 dział
Razem – 36 dział
Jednocześnie w posumowaniu dla tego skrzydła są 52 działa – co oznacza ze wg mnie omyłkowo nie dodano 2 kompanii z 2 BA – przez analogię proponuje dodać (zasadność wyboru 1 i 3 kompani potwierdza dodatkowo to, iż 14 IV w składzie rezerwy artylerii była 2L/2 BA)
1P/2 BA – 8 dział
3L/2 BA – 8 dział

Centrum

1P/24 BA – 8 dział
1P/25 BA – 8 dział
3L/25 BA – 8 dział
1P/LBG BA – 8 dział
2L/LBG BA – 8 dział
32 Bat. Konna – 8 dział
Razem – 48 dział

Rezerwa
Na wstępie trzeba zaznaczyć, iż wg Puzyrewskiego artyleria oddziału Wlk. Ks. składała się 3 lekkokonnej baterii gwardii (8 dział), 5 pieszej bat. pozycyjnej gwardii (8 dział) oraz instrukcyjnej półroty (4 działa – autor nie podaje czy były to działa piesze czy konne lekkie czy pozycyjne) , a wg Smitta artylerię tego oddziału tworzyły 3 bateria konna gwardii (8 dział) oraz 5 piesza komp. gwardii (12 dział). Ponieważ jak sam zauważyłeś w opisie bitwy grochowskiej Puzyrewski opisuje użycie tej półroty instrukcyjnej, przyjąłbym wersje Puzyrewskiego oraz uznał, że były to działa pozycyjne piesze (użycie określenia rota, a nie bateria wskazuje na artylerię pieszą, no a połączenie jej przez Smitta z 5 kompanią wskazuje, iż były to działa tego samego rodzaju co w tej kompanii).
Także moje przypuszczenie odnośnie baterii instrukcyjnej

Wg mnie to działa z 3 konnej lub 5 pieszej bat. Gw. z Oddziału Wlk. Księcia - może któraś z nich była nazywana potocznie bateria instrukcyjną ?

nie potwierdziło się.

Puzyrewski artylerię w ramach rezerwy dzieli na 3 zgrupowania: przy III KK, przy oddziału Wlk. Ks. oraz w ramach głównej rezerwy artylerii

III KK - 36 dział
3L/ LBG BA – 8 dział
19 Bat. Konna – 8 dział
20 Bat. Konna – 8 dział
30* Bat. Konna – 8 dział
Instrukcyjna półrota gwardii – 4 działa

* pytanie czy u Puzyrewskiego nie jest literówka i chodziło mu o 31 bat. konną (która nie jest wymieniana przez niego w innym miejscu) czy też jednak z I brygada 2DSK do głównej armii dotarła też ta bateria ?

Oddział Wlk. Ks.– 8 dział
3L Bat. Konna Gw. – 8 dział

Bojowa rezerwa artylerii – 52 działa
Puzyrewski nie wymienia które baterie ją tworzyły, ale biorąc pod uwagę stan wyjściowy oraz informację o bateriach przydzielonych do innych oddziałów da się je zrekonstruować:
z 1P/1 BA – 2 działa*
z 2L/1 BA – 2 działa*
2L/2 BA – 8 dział
2L/3 BA – 8 dział
2L/24 BA** – 8 dział
3L/25 BA – 8 dział
5P Gw. – 8 dział
17 bat. konna*** – 8 dział

* pierwotnie 1 BA po redukcji to 30 dział – 12 Puzyrewski wskazuje przy I KP, 12 kolejnych przy Szachowskim (6 z 1P/1BA oraz 6 z 2L/1BA,) 2 działa Manderstern miał zostawić w Augustowie (Puzyrewski str. 69. Manderstern oprócz 4 dział z 2 bat. konnej prowadził 8 dział z 2L/1BA więc jak 6 było pod Białołęką, to zakładam, że te 2 pozostawione w Augustowie były z 2L/1BA) pozostają po 2 działa z 1P oraz 2 z 3L z tej brygady
** wg Puzyrewskiego (str 92) z rozkazu Dybicza utworzono bojową rezerwę artyleryjską z 56 dział poprzez oddzielenie po jednej baterii od każdej dywizji – czy do rezerwy przekazano z 24 BA
kompanie 2L albo 3L – na potrzeby gry proponuje przyjąć, iż 3L pozostała z 3 brygadą 24 DP w Węgrowie/Siedlcach. Skoro Puzyrewski w składzie centrum wymienia jedynie jedną kompanie 24 BA (1P), a w składzie bojowej rezerwy artylerii była tylko jedna bateria z każdej dywizji to wnioskuję, iż trzecia bateria brygady nie dotarla pod Pragę
*** nie mam żadnych przesłanek aby rozstrzygnąć, czy skierowano do bojowej rezerwy artyleryjskiej 17 czy 18 baterię z 3 DKir – przyjąłem, że 17

W sumie w rezerwie – 96 dział

Porównując Smitt - Puzyrewski

Lewe skrzydło: 58 – 52
Centrum: 70 - 48
Rezerwy: 68 - 96
Razem 196 dział – różni się ich rozmieszczenie, ale to można stosunkowo łatwo wytłumaczyć Puzyrewski podał przydział nominalny, a Smitt uwzględnił faktyczny rozmieszczenie baterii na poszczególnych odcinkach – cześć dział z rezerwy przesunięto do wsparcia I KP i VI KP.

Pod Białołęką wg Puzyrewskiego były (jeśli chodzi o artylerię):
Korpus Szachowskiego
2 BA Gren – 22 działa*
3 BA Gren – 12 dział
2 Bat. Konna – 6 dział
z 1P/1 BA – 6 dział
z 2L/1 BA – 6 działa
Sacken - 29 Bat. Konna – 4 działa
Razem – 56 dział

* wiem, że jesteś sceptyczny co do udziału te brygady w walkach pod Białołęką ale wg mnie trudno przyjąć, iż kolejny autor się myli
Tu oczywiście mam wątpliwość co do udziału w oddziale Sackena dział akurat z 29 baterii z 2 DSK

Generalnie w oparciu o zestawienie u Puzyrewskiego spośród baterii wchodzących w skład IKP/VI KP/III KK/O.W.K brakuje (przy przyjęciu pozostawienia jednej baterii z 24 BA z 3 brygada 24 DP ) miejsca rozmieszczenia 18 lub 17 i 31 bat. konnej oraz 2 dział z 2 bat. konnej
Jak już pisałem wyżej wg mnie w składzie zgrupowania artylerii przy IIIK była 31, a nie 30 bat. konna, na logikę Sackena też powinny wspierać działa z którejś bat. konnych IIIK. Wg Smitta (T. 1 str 324) Szachowskiego wspierały 4 działa 1 bat. konnej a Sackena 2 działa z 19 bat. konnej.

Pytanie czy zostajemy przy 196 działach – czy odejmujemy od nich 8 dział z 30 bat. konnej, przesuwamy 4 dział 19 bat. konnej (zamiast 29 bat. konnej) do Szachowskiego a w zamian dodajemy 18 dział (18 i 31 bat. konnej + 2 dział z 2 bat. konnej) ? (wtedy byłoby ich pod Grochowem 202)

Jak już pisałem o artylerii w centrum

Przy tej liczebności dział do Korpusu musiały wrócić baterie przekazane do rezerwy artyleryjskiej.

W konsekwencji proponuje następujące rozstawienie artylerii

Lewe Skrzydło

24 działa w baterii
1P/3 BA – 8 dział
3L/3 BA – 8 dział
3L/2 BA – 8 dział

4 działa przy 3 p. morskim - z 1P/1 BA – 2 działa oraz z 2L/1 BA – 2 działa (przesunięte z bojowej rezerwy artylerii)

8 dział przy 2 DP - 1P/2 BA – 8 dział

22 działa rezerwy
z 1P/1 BA – 4 działa
3L/1 BA – 8 dział
1 Bat. Konna – 8 dział
z 2 Bat. Konnej – 2 działa (6 pozostałych jest pod Białołęką)
Razem 58 dział jak u Smitta

Oczywiście kompanie/baterie można inaczej poprzydzielać, bo nie mamy danych która konkretnie gdzie stała

Centrum

13 dział ciężkich (Wygoda):
1P/24 BA – 8 dział
1P/25 BA – 5 dział

14 dział (Dąbrowa Góra)
2L/25 BA* – 6 dział
3L/25 BA – 8 dział

– 16 dział - Litewska Brygada Grenadierów
1P/LBG BA – 8 dział
2L/ LBG BA – 8 dział

27 dział (rezerwa)
1P/25 BA – 3 działa
32 Bat. Konna – 8 dział
2L/24 BA* – 8 dział
3L/LBG BA* – 8 dział

Razem - 70 dział
* do 48 wymienionych przez Puzyrewskiego przesunąłem 3 baterie z VI korpusu z rezerwy artyleryjskiej. Aby wyjść na 70 dział Smitta odjąłem 2 działa z 3L 25 BA (ale można je odjąć z którejś z 2 pozostałych baterii)

Rezerwa

19 Bat. Konna* – 4 działa
20 Bat. Konna – 8 dział
31** Bat. Konna – 8 dział
Instrukcyjna półrota gwardii – 4 działa
3L Bat. Konna Gw. – 8 dział
2L/2 BA – 8 dział
2L/3 BA – 8 dział
5P Gw. – 8 dział
17 bat. konna – 8 dział
z 3L/25 BA – 2 działa
z 18 bat. konna – 2 lub 8 dział
razem 68 lub 74 działa***

* przyjąłem, iż tu Puzyrewski się pomylił i z Sackenem poszły działa z baterii 3 D.UŁ., a nie z 2 DSK
** przyjąłem, iż tu Puzyrewski się pomylił – literówka i chodziło o 31 baterie z 6 D.Uł, a nie 30 z 2 DSK
*** w zależności od tego, czy uznajemy że pod Grochowem było 196 dział, czy jednak liczbę ta podnosimy do 202

Poniżej jeszcze tabele dotyczące stanu wyjściowego armii rosyjskiej wg Puzyrewskiego na 7 lutego w podziale na kolumny.

[Raleen]

O piechocie i kawalerii już sporo podyskutowaliśmy, sam skład wojsk odnośnie tych rodzajów broni wydaje się, że mamy ustalony, pozostaje w zasadzie tylko kwestia jednego batalionu pułku Kutuzowa. Osobna sprawa to stany - tutaj można długo dyskutować, ale w związku z możliwym i prawdopodobnym, przynajmniej w jakimś niewielkim zakresie, manipulowaniem stanami przez Rosjan, i tak zdani jesteśmy na szacunki. Przejdę więc póki co do artylerii, która opisana była, przynajmniej u Smitta, bardziej enigmatycznie, ale wydaje się, że przynajmniej łatwiej tu o obliczenia, bo mamy działa i to one stanowią clue problemu.

Co do moich wcześniejszych ustaleń na początku, jako że były robione bez uwzględnienia tabel Puzyrewskiego zawartych w rosyjskojęzycznej wersji jego dzieła, zmienia to sytuację, choć nie wszędzie aż tak bardzo jak by się mogło wydawać. Widzę, że oparłeś się głównie na Puzyrewskim, starając się oczywiście weryfikować go wykorzystując Smitta, ale podstawą jest ten pierwszy. Co do moich wcześniejszych ustaleń, w tabelach nie wyodrębniałem rezerwy, choć robiłem takie ustalenia na własny użytek, jak widać z wcześniejszych postów.

Odnośnie różnych poruszanych kwestii:

1) Pierwsze co rzuciło mi się w oczy to 3 bateria w Litewskiej Brygadzie Grenadierów (LBG). Skąd ta brygada miałaby mieć 3 baterie, skoro to brygada, a więc 3 pułki piechoty? 6-batalionowa dywizja ma u Rosjan standardowo 3 baterie (1 bateria przypada więc na 2 pułki, czyli 1 brygadę w dywizji). Proporcjonalnie LBG powinna mieć 1,5 baterii. Według wykazu Smitta na 6 lutego (Tabelle B) miała dwie 8-działowe baterie. To skąd trzecia bateria? Nawet Oddział Gwardii Konstantego nie ma takich proporcji artylerii do piechoty i kawalerii, mimo że to gwardia. Usunięcie tej baterii z wykazu wpłynie oczywiście na rachunki dot. centrum i rezerwy.

2) Zgadzam się z Tobą co do Instrukcyjnej Pół-Roty Gwardii, że prawdopodobnie z czasem zaczęto ją łączyć z 5 Baterią (Rotą) Pozycyjną Gwardii, wchodzącą w skład Oddziału Gwardii Wielkiego Księcia Konstantego. Skoro obie jednostki wchodziły w skład tego zgrupowania, wydaje się to naturalne i wyjaśniałoby 12-działowy skład 5 Baterii (Roty) Pozycyjnej Gwardii (również w późniejszym okresie). Zgadzam się też co do rodzaju dział. Myślę, że skoro obie jednostki operowały później razem, możemy przyjąć, że ta Pół-Rota prawdopodobnie miała działa pozycyjne.

3) Zgadzam się również co do 30 Baterii Konnej, że jest to błąd i prawdopodobnie chodzi o 31 Baterię.

4) 3/24 BA (L), nawet jeśli nie ma tego wprost powiedziane, musiała pozostać na tyłach, razem z 3 brygadą 24 DP (47 i 48 Pułk Jegrów). Ogólnie rzecz biorąc, w sytuacji pozostawiania na tyłach tak dużego zgrupowania, najczęściej pozostawiano wraz z nim przyporządkowaną mu artylerię, a ta bateria w ramach 24 DP była przyporządkowana do owej brygady. Pytanie jak było z innymi jednostkami. Zastosowanie metody proporcjonalnej w niektórych przypadkach mogłoby zapewne prowadzić do wyjaśnienia rozbieżności w liczebności dział, choć oczywiście ona także jest zawodna.

5) Co do obecności pod Białołęką brygady artylerii 2 Dywizji Grenadierów, to co piszą Smitt i Puzyrewski nie jest dla mnie ostatecznym argumentem, skoro wielu autorów polskich to kwestionuje. Przede wszystkim jednak jak czytam opis przebiegu tej bitwy, nie bardzo widać w nim, by Rosjanie dysponowali tam tak liczną artylerią. Zastanowię się jeszcze nad tym, ale ostatecznie rozstrzygająca będzie analiza samej bitwy. Z kolei na potrzeby gry nie stanowi to problemu o tyle, że można zrobić dwa warianty scenariusza - z tą dodatkową artylerią i bez niej.

Tyle na razie... Analizuję dalej, a Ty zastanów się póki co zwłaszcza co zrobić z tą 3 baterią w LBG.

[Raleen]

Centrum

13 dział ciężkich (Wygoda):
1P/24 BA – 8 dział
1P/25 BA – 5 dział

14 dział (Dąbrowa Góra)
2L/25 BA* – 6 dział
3L/25 BA – 8 dział

– 16 dział - Litewska Brygada Grenadierów
1P/LBG BA – 8 dział
2L/ LBG BA – 8 dział

27 dział (rezerwa)
1P/25 BA – 3 działa
32 Bat. Konna – 8 dział
2L/24 BA* – 8 dział
3L/LBG BA* – 8 dział

Razem - 70 dział
* do 48 wymienionych przez Puzyrewskiego przesunąłem 3 baterie z VI korpusu z rezerwy artyleryjskiej. Aby wyjść na 70 dział Smitta odjąłem 2 działa z 3L 25 BA (ale można je odjąć z którejś z 2 pozostałych baterii)

Z 24 DP pozostawiono z tyłu jako jedyny (nie licząc całej brygady jegierskiej) batalion Litewskiego Pułku Piechoty z 2 brygady 24 DP. Z 25 DP i LBG nic nie było z piechoty detaszowane. Na jeden batalion średnio przypadają 2 działa. Zatem najprawdopodobniej o te 2 działa zmniejszona była 2/24 BA, przyporządkowana do 2 brygady 24 DP. Dlatego już wcześniej przyjąłem, że 2/24 BA miał 6 dział (zamiast standardowych 8).

Inna kwestia - skąd wiesz, że do rezerwy z baterii pozycyjnych wydzielono akurat 3 działa z 1/25 BA?

Rezerwa

19 Bat. Konna* – 4 działa
20 Bat. Konna – 8 dział
31** Bat. Konna – 8 dział
Instrukcyjna półrota gwardii – 4 działa
3L Bat. Konna Gw. – 8 dział
2L/2 BA – 8 dział
2L/3 BA – 8 dział
5P Gw. – 8 dział
17 bat. konna – 8 dział
z 3L/25 BA – 2 działa
z 18 bat. konna – 2 lub 8 dział
razem 68 lub 74 działa***

* przyjąłem, iż tu Puzyrewski się pomylił i z Sackenem poszły działa z baterii 3 D.UŁ., a nie z 2 DSK
** przyjąłem, iż tu Puzyrewski się pomylił – literówka i chodziło o 31 baterie z 6 D.Uł, a nie 30 z 2 DSK
*** w zależności od tego, czy uznajemy że pod Grochowem było 196 dział, czy jednak liczbę ta podnosimy do 202

Co do 29 Baterii Konnej, podobnie jak Tobie wydaje mi się, że to jest błąd Puzyrewskiego. Smitt podaje w tym miejscu 19 Baterię Konną, więc musi chodzić o tą baterię. Z 19 łatwo mogła zrobić się przez pomyłkę 29. Jeśli się spojrzy na skład oddziału Sackena to są tam dwa pułki ułanów z 3 Dywizji Ułanów, w skład której wchodziła 19 Bateria Konna, więc wszystko się zgadza. Pozostaje kwestia liczby dział. Rzeczywiście, jak na dwa pułki 2 działa to trochę mało, 4 zresztą też. Z drugiej strony to był niewielki, wydzielony oddział (poza kawalerią i artylerią jeszcze tylko batalion piechoty).

[Przemo]

O piechocie i kawalerii już sporo podyskutowaliśmy, sam skład wojsk odnośnie tych rodzajów broni wydaje się, że mamy ustalony, pozostaje w zasadzie tylko kwestia jednego batalionu pułku Kutuzowa. Osobna sprawa to stany - tutaj można długo dyskutować, ale w związku z możliwym i prawdopodobnym, przynajmniej w jakimś niewielkim zakresie, manipulowaniem stanami przez Rosjan, i tak zdani jesteśmy na szacunki. Przejdę więc póki co do artylerii, która opisana była, przynajmniej u Smitta, bardziej enigmatycznie, ale wydaje się, że przynajmniej łatwiej tu o obliczenia, bo mamy działa i to one stanowią clue problemu.

O ile co do stanów się zgadzam, ze tu niestety będą potrzebne pewne szacunki, to zwróć co do piechoty/kawalerii jednak uwagę, na kilka różnic pomiędzy Smittem a Puzyrewskim:
- jest jeszcze kwestia różnica batalionów jegrów w 1 i 2 DP – czy pod Grochowem był bat. z 3 pułku jegrów oraz czy zredukowano 2 pułk jegrów do 1 batalionu,
- Puzyrewski wskazuje konkretnie 9 sotni kozaków które miały być pod Grochowem, których nie ma u Smitha,
- wg Puzyrewskiego pod Grochowem było kilka szwadronów więcej.

5) Co do obecności pod Białołęką brygady artylerii 2 Dywizji Grenadierów, to co piszą Smitt i Puzyrewski nie jest dla mnie ostatecznym argumentem, skoro wielu autorów polskich to kwestionuje. Przede wszystkim jednak jak czytam opis przebiegu tej bitwy, nie bardzo widać w nim, by Rosjanie dysponowali tam tak liczną artylerią. Zastanowię się jeszcze nad tym, ale ostatecznie rozstrzygająca będzie analiza samej bitwy. Z kolei na potrzeby gry nie stanowi to problemu o tyle, że można zrobić dwa warianty scenariusza - z tą dodatkową artylerią i bez niej.

Co do autorów to wskazałeś Swedrowskiego, Kunza i Przewalskiego. O 34 działach pisał też Kukiel.
Tyle, że oprócz Smitta i Puzyrewskiego to na 50 i więcej dział u Rosjan pod Białołęką wskazują: Brzozowski, Mierosławski, Prądzyński, Laskowski, Tokarz, Mikołajczak, raport Marszałka Dybicza.
Co do Przewalskiego to z kolei w biografii Chłopickiego („Józef Grzegorz Chłopicki 1771 – 1854” Wydawnictwo Neriton Warszawa 1995) na str. 113 pisał „[…] Inaczej mówiąc maksimum 60 000 Rosjan z 212 dzialami plus 15 500 ludzi z 54 działami grupy kniazia Szachowskiego […]”. W artykule z SMHW na str 249 piszę o 25 lutym, iż Krukowiecki posiadał o wiele mniej artylerii niż Szachowski – czy stosunek 24 armaty polskie vs 34 rosyjskie uzasadniałby to twierdzenie ?
No i w żaden sposób nie da się tych 24 dział 2 BA Gren wcisnąć pod Grochów, jeżeli przyjmujemy artylerię rosyjską na poziomie 196 dział.

Co do moich wcześniejszych ustaleń na początku, jako że były robione bez uwzględnienia tabel Puzyrewskiego zawartych w rosyjskojęzycznej wersji jego dzieła, zmienia to sytuację, choć nie wszędzie aż tak bardzo jak by się mogło wydawać. Widzę, że oparłeś się głównie na Puzyrewskim, starając się oczywiście weryfikować go wykorzystując Smitta, ale podstawą jest ten pierwszy. Co do moich wcześniejszych ustaleń, w tabelach nie wyodrębniałem rezerwy, choć robiłem takie ustalenia na własny użytek, jak widać z wcześniejszych postów.

W sytuacji, gdy Smitt nie podaję (poza Białołęką) konkretnych numerów kompanii/baterii, a Puzyrewski większość podaje uważam, a jednocześnie podają ta samą liczbę dział - to trzeba się oprzeć na Puzyrewskim i dopasować podawane przez niego baterie/kompanie do opisu rozmieszczenia artylerii u Smitta, bo inaczej to już tylko czyste zgadywanie pozostaje która bateria była z którym oddziałem. Zakładam też, że oficer Sztabu Głównego miał swobodny dostęp do rosyjskich archiwów, co podnosi wartość jego pracy w odniesieniu do kwestii OdB.

1) Pierwsze co rzuciło mi się w oczy to 3 bateria w Litewskiej Brygadzie Grenadierów (LBG). Skąd ta brygada miałaby mieć 3 baterie, skoro to brygada, a więc 3 pułki piechoty? 6-batalionowa dywizja ma u Rosjan standardowo 3 baterie (1 bateria przypada więc na 2 pułki, czyli 1 brygadę w dywizji). Proporcjonalnie LBG powinna mieć 1,5 baterii. Według wykazu Smitta na 6 lutego (Tabelle B) miała dwie 8-działowe baterie. To skąd trzecia bateria? Nawet Oddział Gwardii Konstantego nie ma takich proporcji artylerii do piechoty i kawalerii, mimo że to gwardia. Usunięcie tej baterii z wykazu wpłynie oczywiście na rachunki dot. centrum i rezerwy.
Tyle na razie... Analizuję dalej, a Ty zastanów się póki co zwłaszcza co zrobić z tą 3 baterią w LBG.

Tu masz oczywiście rację – zaćmiło mnie i uznałem, że w Brygadzie były 3 baterie, a powinny być 2. Siadłem więc jeszcze raz i okazało się że źle przetłumaczyłem tabelę w 2 miejscach. W związku z czym w kolejnym poście ponowne OdB rosyjskiej artylerii po uwzględnieniu braku tej baterii i prawidłowego rozmieszczenia artylerii z oddziału Gwardii Wielkiego Księcia.

2) Zgadzam się z Tobą co do Instrukcyjnej Pół-Roty Gwardii, że prawdopodobnie z czasem zaczęto ją łączyć z 5 Baterią (Rotą) Pozycyjną Gwardii, wchodzącą w skład Oddziału Gwardii Wielkiego Księcia Konstantego. Skoro obie jednostki wchodziły w skład tego zgrupowania, wydaje się to naturalne i wyjaśniałoby 12-działowy skład 5 Baterii (Roty) Pozycyjnej Gwardii (również w późniejszym okresie). Zgadzam się też co do rodzaju dział. Myślę, że skoro obie jednostki operowały później razem, możemy przyjąć, że ta Pół-Rota prawdopodobnie miała działa pozycyjne.

3) Zgadzam się również co do 30 Baterii Konnej, że jest to błąd i prawdopodobnie chodzi o 31 Baterię.

Co do 29 Baterii Konnej, podobnie jak Tobie wydaje mi się, że to jest błąd Puzyrewskiego. Smitt podaje w tym miejscu 19 Baterię Konną, więc musi chodzić o tą baterię. Z 19 łatwo mogła zrobić się przez pomyłkę 29. Jeśli się spojrzy na skład oddziału Sackena to są tam dwa pułki ułanów z 3 Dywizji Ułanów, w skład której wchodziła 19 Bateria Konna, więc wszystko się zgadza. Pozostaje kwestia liczby dział. Rzeczywiście, jak na dwa pułki 2 działa to trochę mało, 4 zresztą też. Z drugiej strony to był niewielki, wydzielony oddział (poza kawalerią i artylerią jeszcze tylko batalion piechoty).

To w tych 3 kwestiach mamy konsensus.

4) 3/24 BA (L), nawet jeśli nie ma tego wprost powiedziane, musiała pozostać na tyłach, razem z 3 brygadą 24 DP (47 i 48 Pułk Jegrów). Ogólnie rzecz biorąc, w sytuacji pozostawiania na tyłach tak dużego zgrupowania, najczęściej pozostawiano wraz z nim przyporządkowaną mu artylerię, a ta bateria w ramach 24 DP była przyporządkowana do owej brygady. Pytanie jak było z innymi jednostkami. Zastosowanie metody proporcjonalnej w niektórych przypadkach mogłoby zapewne prowadzić do wyjaśnienia rozbieżności w liczebności dział, choć oczywiście ona także jest zawodna.

Ja też tak przyjąłem

** wg Puzyrewskiego (str 92) z rozkazu Dybicza utworzono bojową rezerwę artyleryjską z 56 dział poprzez oddzielenie po jednej baterii od każdej dywizji – czy do rezerwy przekazano z 24 BA kompanie 2L albo 3L – na potrzeby gry proponuje przyjąć, iż 3L pozostała z 3 brygadą 24 DP w Węgrowie/Siedlcach. Skoro Puzyrewski w składzie centrum wymienia jedynie jedną kompanie 24 BA (1P), a w składzie bojowej rezerwy artylerii była tylko jedna bateria z każdej dywizji to wnioskuję, iż trzecia bateria brygady nie dotarła pod Pragę.

Jak sprawdzisz we wcześniejszych zestawieniach to 3L/24 BA pod Grochowem nie uwzględniałem.

Z 24 DP pozostawiono z tyłu jako jedyny (nie licząc całej brygady jegierskiej) batalion Litewskiego Pułku Piechoty z 2 brygady 24 DP. Z 25 DP i LBG nic nie było z piechoty detaszowane. Na jeden batalion średnio przypadają 2 działa. Zatem najprawdopodobniej o te 2 działa zmniejszona była 2/24 BA, przyporządkowana do 2 brygady 24 DP. Dlatego już wcześniej przyjąłem, że 2/24 BA miał 6 dział (zamiast standardowych 8).

Tu się nie zgadzam. Z 3 powodów:
- po pierwsze Puzyrewski pisze o wydzielaniu całych baterii do bojowej rezerwy artyleryjskiej, więc nie widzę powodu czemu akurat ta z 24 DP przeniesiona do niej, miałaby zostać przesunięta w niepełnym składzie
- po drugie brak jest informacji, iż z batalionem tym pozostawiono 2 działa,
- po trzecie po przyjęciu założenia że z Sackenem były 4 działa 19 bat. konnej – zostają pod Grochowem 192 , a nie 196 dział. Natomiast po dodaniu 2 dział z 29 bat. konnej i przyjęciu, iż w rezerwie była cała 2L/24 BA (8 a nie 6 dział) wychodzimy na 196 dział.
Oczywiście jak wskażesz inne źródło skąd pozyskać brakujące do 196 - 2 działa to można by przyjąć tezę o wydzieleniu tych 2 dział i wsparciu nimi tego detaszowanego batalionu.

Inna kwestia - skąd wiesz, że do rezerwy z baterii pozycyjnych wydzielono akurat 3 działa z 1/25 BA?

W VI K były 3 baterie pozycyjne - 24 działa, Logiczne jest przyjęcie, iż 1P/LBG BA (8 dział) była ze swoją brygada - stąd w konsekwencji w składzie 13 dział pozycyjnych mogło być:
Wariant I - 1P/24BA - 8 dział i 1P/25BA -5 dział (i w konsekwencji wtedy w rezerwie 2P/25 -3 działa)
Wariant II - 1P/25BA - 8 dział i 1P/24BA -5 dział (i w konsekwencji wtedy w rezerwie 1P/24BA -3 działa).
Ponieważ z opisu u Smitta wynika, iż artylerię pod Wygodą osłaniały bat. 24 DP a kolejne stały na prawo od Wygody przyjąłem ze bardziej prawdopodobne jest, iż ze „swoimi batalionami” stała pełna bateria pozycyjna 24 DP, co w konsekwencji powodowało że w rezerwie pozostały 3 działa pozycyjne z 25 DP. Ale nie upieram się – można wybrać wariant II, aczkolwiek moim zdaniem jest mniej prawdopodobny.