Bitwa pod Grochowem - OdB

[Przemo]

Artyleria ver 2

Lewe skrzydło – bez zmian

z 1P/1 BA – 4 działa
3L/1 BA – 8 dział
1P/3 BA – 8 dział
3L/3 BA – 8 dział
1 Bat. Konna – 8 dział
Razem – 36 dział
Jednocześnie w posumowaniu dla tego skrzydła są 52 działa – co oznacza ze wg mnie omyłkowo nie dodano 2 kompanii z 2 BA – przez analogię proponuje dodać (zasadność wyboru 1 i 3 kompani potwierdza dodatkowo to, iż 14 IV w składzie rezerwy artylerii była 2L/2 BA)
1P/2 BA – 8 dział
3L/2 BA – 8 dział

Centrum – bez zmian
1P/24 BA – 8 dział
1P/25 BA – 8 dział
3L/25 BA – 8 dział
1P/LBG BA – 8 dział
2L/LBG BA – 8 dział
32 Bat. Konna – 8 dział
Razem – 48 dział

Rezerwa
Puzyrewski artylerię w ramach rezerwy dzieli na 3 zgrupowania: przy III KK, przy oddziału Wlk. Ks. oraz w ramach głównej rezerwy artylerii

III KK - 32 działa*
19 Bat. Konna – 4 działa
20 Bat. Konna – 8 dział
31 Bat. Konna – 8 dział
3L Bat. Konna Gw. (zamiast 3L/LBG BA) – 8 dział
Instrukcyjna półrota gwardii – 4 działa
* po przyjęciu założenia że z Sackenem były 4 działa 19 bat. konnej – liczebność tego zgrupowania zmniejsza się do 32 dział z 36 podanych przez Puzyrewskiego

Oddział Wlk. Ks.– 8 dział
5P Gw. – 8 dział (zamiast 3L Bat. Konna Gw. korekta po ponownym tłumaczeniu tabeli)

Bojowa rezerwa artylerii – 56 dział

Aby wyjść na 196 dział (przy 52 z I KP i 48 z VI KP) w rezerwie powinno być 96 dział – skoro zmniejszyłem do 32 przy 3 korpusie to rezerwa artyleryjska zwiększa się do 56
Puzyrewski nie wymienia które baterie ją tworzyły, ale biorąc pod uwagę stan wyjściowy oraz informację o bateriach przydzielonych do innych oddziałów da się je zrekonstruować:
z 1P/1 BA – 2 działa*
z 2L/1 BA – 2 działa*
z 2 Bat. konna – 2 działa**
2L/2 BA – 8 dział
2L/3 BA – 8 dział
2L/24 BA*** – 8 dział
2L/25 BA – 8 dział
17 bat. konna**** – 8 dział
18 bat. konna**** – 8 dział
z 29 bat. konnej – 2 działa*****
* pierwotnie 1 BA po redukcji to 30 dział – 12 Puzyrewski wskazuje przy I KP, 12 kolejnych przy Szachowskim (6 z 1P/1BA oraz 6 z 2L/1BA,) 2 działa Manderstern miał zostawić w Augustowie (Puzyrewski str. 69). Manderstern oprócz 4 dział z 2 bat. konnej prowadził 8 dział z 2L/1BA więc jak 6 było pod Białołęką, to zakładam, że te 2 pozostawione w Augustowie były z 2L/1BA) pozostają po 2 działa z 1P oraz 2 z 3L z tej brygady w rezerwie
** pozostałe 6 było pod Białołęką
*** wg Puzyrewskiego (str 92) z rozkazu Dybicza utworzono bojową rezerwę artyleryjską z 56 dział poprzez oddzielenie po jednej baterii od każdej dywizji – ponieważ przyjęliśmy, iż 3L pozostała z 3 brygadą 24 DP w Węgrowie/Siedlcach, a w składzie centrum wymienia jedynie jedną kompanie 24 BA (1P)
**** pierwotnie przyjąłem, iż powinna być tu tylko jedna baterii z 3 D. Kir. (skoro w bojowej rezerwie artyleryjskiej miały być po 1 brygadzie z każdej dywizji) ale być może jak z 3 korpusem zostały obie baterie 3 D.Ułan. to do rezerwy poszły obie baterie 3 D. Kirasjerów. Ponadto jest to jedyna bateria nie wymieniona w innym miejscu przez Smitta, a bez niej (po korekcie i przesunięciu 5 P komp. gwardii) to brak byłoby dział aby uzupełnić rezerwę do 52
***** pozostałe w baterii po Stoczku – dodałem je, bo to jedyne które znalazłem aby wyjść na 96 dział w rezerwie u Puzyrewskiego

W sumie w rezerwie – 96 dział (32 + 8 + 56).

Porównując Smitt - Puzyrewski

Lewe skrzydło: 58 – 52
Centrum: 70 - 48
Rezerwy: 68 - 96
Razem 196 dział – różni się ich rozmieszczenie, ale to można stosunkowo łatwo wytłumaczyć Puzyrewski podał przydział nominalny, a Smitt uwzględnił faktyczny rozmieszczenie baterii na poszczególnych odcinkach – cześć dział z rezerwy przesunięto do wsparcia I KP i VI KP.

Generalnie w oparciu o zestawienie u Puzyrewskiego (po wyeliminowaniu mojego błędnego dodania 3L/LBA Gren. spośród baterii wchodzących w skład IKP/VI KP/III KK/O.W.K brakuje (przy przyjęciu pozostawienia jednej baterii z 24 BA z 3 brygada 24 DP ) miejsca rozmieszczenia 31 bat. konnej oraz 2 dział z 2 bat. konnej.
Jak już pisałem wyżej wg mnie w składzie zgrupowania artylerii przy IIIK była 31, a nie 30 bat. konna oraz aby wyjść na 56 dział w rezerwie przesunąłem tam 2 działa z 2 bat. konnej.

Po tych zmianach i przesunięciu 4 dział 19 bat. konnej (zamiast 29 bat. konnej) do Szachowskiego (właściwie Sackena) wychodzimy na 196 dział.

W konsekwencji proponuje następujące rozstawienie artylerii:

Lewe Skrzydło

24 działa w baterii
1P/3 BA – 8 dział
3L/3 BA – 8 dział
3L/2 BA – 8 dział

4 działa przy 3 p. morskim - z 1P/1 BA – 2 działa oraz z #L/1 BA – 2 działa (przesunięte z bojowej rezerwy artylerii)

8 dział przy 2 DP - 1P/2 BA – 8 dział

22 działa rezerwy
z 1P/1 BA – 4 działa
3L/1 BA – 8 dział
1 Bat. Konna – 8 dział
z 2 Bat. Konnej – 2 działa (6 pozostałych jest pod Białołęką)
Razem 58 dział jak u Smitta

Oczywiście kompanie/baterie można inaczej poprzydzielać, bo nie mamy danych która konkretnie gdzie stała.

Centrum

13 dział ciężkich (Wygoda):
1P/24 BA – 8 dział
1P/25 BA – 5 dział

14 dział (Dąbrowa Góra)
2L/24 BA – 6 dział
3L/25 BA – 8 dział

– 16 dział - Litewska Brygada Grenadierów
1P/LBG BA – 8 dział
2L/ LBG BA – 8 dział

27 dział (rezerwa)
1P/25 BA – 3 działa
31 Bat. Konna* – 8 dział
32 Bat. Konna – 8 dział
3L/25 BA – 8 dział

Razem - 70 dział
* do 48 wymienionych przez Puzyrewskiego przesunąłem baterie z VI korpusu z rezerwy artyleryjskiej/zgrupowania artylerii konnej przy 3 korpusie (po usunięciu 3L/BA LBG 31 bat. konna to jedyna bateria która mogła być wzięta pod uwagę – jeżeli przyjmujemy, iż do VI K z rezerwy wróciły tylko jego baterie). Oczywiście to tylko założenie – równie dobrze mogły to być inne baterie/kompanie, ale nie mam żadnych danych które pozwoliłyby je bezspornie zidentyfikować.

Rezerwa
17 bat. konna – 8 dział
18 bat. konna – 8 dział
19 Bat. Konna* – 4 działa
20 Bat. Konna – 8 dział
2L/2 BA – 8 dział
2L/3 BA – 8 dział
5P Gw. – 8 dział
3L Bat. Konna Gw. – 8 dział
Instrukcyjna półrota gwardii – 4 działa
z 29 bat. konnej – 2 działa
z 2L/24 BA – 2 działa
razem 68 *

* tak jak ustaliliśmy przyjąłem, iż tu Puzyrewski się pomylił i z Sackenem poszły działa z baterii 3 D.UŁ., a nie z 2 DSK i w konsekwencji aby wyjść na 68 dział Smitha dodałem
- 2 działa pozostałe w 29 baterii po Stoczku
- 2 działa z 2 L/24 BA – jeżeli w VI K były 70 z 72 dział, to któreś 2 z baterii z VIK trzeba było przenieść do rezerwy, aby ta liczyła 68 dział.
Oczywiście nie upieram się, że w ramach tych 196 dział nie da się inaczej przyporządkować poszczególnych baterii/kompanii – ale jak na razie nie znalazłem innych dział które by mogły wchodzić w grę.

Rozpisz całościowo jak w świetle danych Smitta/Puzyrewskiego widzisz rozłożenie dział w ramach podziału IK/Lewe skrzydło - 58 dział, VIK/Centrum – 70 dział, rezerwa – 68 dział.

[Raleen]

Ostatnio przygotowania do Pól Chwały zdominowały życie, ale wracając do naszej dyskusji...

O piechocie i kawalerii już sporo podyskutowaliśmy, sam skład wojsk odnośnie tych rodzajów broni wydaje się, że mamy ustalony, pozostaje w zasadzie tylko kwestia jednego batalionu pułku Kutuzowa. Osobna sprawa to stany - tutaj można długo dyskutować, ale w związku z możliwym i prawdopodobnym, przynajmniej w jakimś niewielkim zakresie, manipulowaniem stanami przez Rosjan, i tak zdani jesteśmy na szacunki. Przejdę więc póki co do artylerii, która opisana była, przynajmniej u Smitta, bardziej enigmatycznie, ale wydaje się, że przynajmniej łatwiej tu o obliczenia, bo mamy działa i to one stanowią clue problemu.

O ile co do stanów się zgadzam, że tu niestety będą potrzebne pewne szacunki, to zwróć co do piechoty/kawalerii jednak uwagę, na kilka różnic pomiędzy Smittem a Puzyrewskim:
- jest jeszcze kwestia różnica batalionów jegrów w 1 i 2 DP – czy pod Grochowem był bat. z 3 pułku jegrów oraz czy zredukowano 2 pułk jegrów do 1 batalionu,
- Puzyrewski wskazuje konkretnie 9 sotni kozaków, które miały być pod Grochowem, których nie ma u Smitha,
- wg Puzyrewskiego pod Grochowem było kilka szwadronów więcej.

Zdaję sobie sprawę z tych możliwych różnic, jednak mimo wszystko wydaje się, że nie są one aż tak istotne (przynajmniej z punktu widzenia gry).
- co do 2 pułku jegrów, z opisów walk pod Wawrem wynika, że ten pułk został wręcz zmasakrowany, więc przyjęcie, że miał 2 bataliony wydaje się zasadne i raczej nie powinno być tutaj wątpliwości, natomiast co do batalionu 3 pułku jegrów, jeśli by go nie było (według Puzyrewskiego jak rozumiem), to chyba rachunek ogólny jeśli chodzi o liczbę batalionów ulega zmianie, mam rację?
- z Kozakami wtedy, to poza wyjątkami, jak pod Wawrem, nie widać ich zbytnio w walkach, zresztą specyfika tej formacji była taka, że nie angażowali się zbytnio w walnych bitwach, stąd też informacje o ich udziale są zapewne skąpe, zapewne byli, ale stali gdzieś z tyłu, oczywiście może to wpływać na ogólne rachunki co do liczby kawalerii, natomiast warto tutaj wspomnieć, że źródła z epoki co do zasady wymieniają kozaków osobno od regularnej kawalerii.

5) Co do obecności pod Białołęką brygady artylerii 2 Dywizji Grenadierów, to co piszą Smitt i Puzyrewski nie jest dla mnie ostatecznym argumentem, skoro wielu autorów polskich to kwestionuje. Przede wszystkim jednak jak czytam opis przebiegu tej bitwy, nie bardzo widać w nim, by Rosjanie dysponowali tam tak liczną artylerią. Zastanowię się jeszcze nad tym, ale ostatecznie rozstrzygająca będzie analiza samej bitwy. Z kolei na potrzeby gry nie stanowi to problemu o tyle, że można zrobić dwa warianty scenariusza - z tą dodatkową artylerią i bez niej.

Co do autorów to wskazałeś Swędrowskiego, Kunza i Przewalskiego. O 34 działach pisał też Kukiel.
Tyle, że oprócz Smitta i Puzyrewskiego to na 50 i więcej dział u Rosjan pod Białołęką wskazują: Brzozowski, Mierosławski, Prądzyński, Laskowski, Tokarz, Mikołajczak, raport Marszałka Dybicza.
Co do Przewalskiego to z kolei w biografii Chłopickiego („Józef Grzegorz Chłopicki 1771 – 1854” Wydawnictwo Neriton Warszawa 1995) na str. 113 pisał „[…] Inaczej mówiąc maksimum 60 000 Rosjan z 212 działami plus 15 500 ludzi z 54 działami grupy kniazia Szachowskiego […]”. W artykule z SMHW na str 249 piszę o 25 lutym, iż Krukowiecki posiadał o wiele mniej artylerii niż Szachowski – czy stosunek 24 armaty polskie vs 34 rosyjskie uzasadniałby to twierdzenie?
No i w żaden sposób nie da się tych 24 dział 2 BA Gren wcisnąć pod Grochów, jeżeli przyjmujemy artylerię rosyjską na poziomie 196 dział.

Sęk w tym, że autorzy tacy jak Brzozowski pisali tuż po bitwie i najkrócej mówiąc w tych kwestiach raczej niewiele wiedzieli. Zresztą zobacz jakie astronomiczne wielkości strat Rosjan podaje Brzozowski, więc trudno traktować go w tej kwestii jako wiarygodnego. Mierosławski to też raczej nie jest obecnie żaden autorytet w tym temacie. Mikołajczak owszem bardzo ciekawe rzeczy zauważył co do przebiegu walk o Olszynkę i tego, że nie walczyła tam od początku tylko sama 2 DP Żymirskiego, i co do tego ile było ataków, ale u niego również znaleźć można dość oczywiste błędy. Tak, że część tej listy to nie są autorzy, na których w tej kwestii bym się opierał i których twierdzenia są jakimś istotnym argumentem. Nie twierdzę, że są w ogóle niewiarygodni, ale akurat w tym temacie nie za bardzo. Biografię Chłopickiego autorstwa Przewalskiego właśnie czytam - ciekawa. Zwłaszcza jak się ją zestawi z biografią Szyndlera, w wielu miejscach zupełnie inaczej rozłożone akcenty. On chyba nie był zbyt zdecydowany nie tylko w tej kwestii . Zwróć tylko uwagę, że w cytowanym przez Ciebie fragmencie mowa jest o "maksimum", czyli on przyjmuje jako możliwą tą opcję, że brygada artylerii z 2 DGren. była pod Białołęką, ale nie jako jedyną możliwą. Ja przy ocenie wywodów poszczególnych autorów na temat liczebności rosyjskiej artylerii pod Białołęką zwróciłbym uwagę na to, czy ta informacja jest podawana ot tak, bez jakiejś głębszej refleksji i analizy za innymi autorami, czy dany autor pochylił się nad tym bardziej i przeanalizował temat, np. po tym co pisze Swędrowski ewidentnie widać, że pochylił się nad tym bardziej. Oczywiście jednoznacznie nie rozstrzygniemy. Poza twierdzeniami poszczególnych autorów do mnie przemawia argument z analizy bitwy pod Białołęką (właściwie obu bitew) - tam nie widać tej przygniatającej przewagi rosyjskiej artylerii, a chyba powinna być widoczna, nie sądzisz?

Co do moich wcześniejszych ustaleń na początku, jako że były robione bez uwzględnienia tabel Puzyrewskiego zawartych w rosyjskojęzycznej wersji jego dzieła, zmienia to sytuację, choć nie wszędzie aż tak bardzo jak by się mogło wydawać. Widzę, że oparłeś się głównie na Puzyrewskim, starając się oczywiście weryfikować go wykorzystując Smitta, ale podstawą jest ten pierwszy. Co do moich wcześniejszych ustaleń, w tabelach nie wyodrębniałem rezerwy, choć robiłem takie ustalenia na własny użytek, jak widać z wcześniejszych postów.

W sytuacji, gdy Smitt nie podaję (poza Białołęką) konkretnych numerów kompanii/baterii, a Puzyrewski większość podaje uważam, a jednocześnie podają ta samą liczbę dział - to trzeba się oprzeć na Puzyrewskim i dopasować podawane przez niego baterie/kompanie do opisu rozmieszczenia artylerii u Smitta, bo inaczej to już tylko czyste zgadywanie pozostaje która bateria była z którym oddziałem. Zakładam też, że oficer Sztabu Głównego miał swobodny dostęp do rosyjskich archiwów, co podnosi wartość jego pracy w odniesieniu do kwestii OdB.

Zgadzam się, że trzeba spróbować pogodzić wywody obu. Z tym, że nie odrzucałbym Smitta, bo o ile w kwestiach ilościowych, zwłaszcza strat, wiadomo, że fałszował dane, starając się zmniejszyć wielkość strat, to tutaj wydaje mi się, że raczej był skrupulatny, tzn. gdyby chciał fałszować pewne rzeczy, sądzę, że robiłby to inaczej.

1) Pierwsze co rzuciło mi się w oczy to 3 bateria w Litewskiej Brygadzie Grenadierów (LBG). Skąd ta brygada miałaby mieć 3 baterie, skoro to brygada, a więc 3 pułki piechoty? 6-batalionowa dywizja ma u Rosjan standardowo 3 baterie (1 bateria przypada więc na 2 pułki, czyli 1 brygadę w dywizji). Proporcjonalnie LBG powinna mieć 1,5 baterii. Według wykazu Smitta na 6 lutego (Tabelle B) miała dwie 8-działowe baterie. To skąd trzecia bateria? Nawet Oddział Gwardii Konstantego nie ma takich proporcji artylerii do piechoty i kawalerii, mimo że to gwardia. Usunięcie tej baterii z wykazu wpłynie oczywiście na rachunki dot. centrum i rezerwy.
Tyle na razie... Analizuję dalej, a Ty zastanów się póki co zwłaszcza co zrobić z tą 3 baterią w LBG.

Tu masz oczywiście rację – zaćmiło mnie i uznałem, że w Brygadzie były 3 baterie, a powinny być 2. Siadłem więc jeszcze raz i okazało się że źle przetłumaczyłem tabelę w 2 miejscach. W związku z czym w kolejnym poście ponowne OdB rosyjskiej artylerii po uwzględnieniu braku tej baterii i prawidłowego rozmieszczenia artylerii z oddziału Gwardii Wielkiego Księcia.

Jeden z ważnych pożytków tej dyskusji, że wyłapujemy nawzajem różne błędy i nieścisłości, które mogą się przytrafiać przy opracowywaniu tematu samemu.

2) Zgadzam się z Tobą co do Instrukcyjnej Pół-Roty Gwardii, że prawdopodobnie z czasem zaczęto ją łączyć z 5 Baterią (Rotą) Pozycyjną Gwardii, wchodzącą w skład Oddziału Gwardii Wielkiego Księcia Konstantego. Skoro obie jednostki wchodziły w skład tego zgrupowania, wydaje się to naturalne i wyjaśniałoby 12-działowy skład 5 Baterii (Roty) Pozycyjnej Gwardii (również w późniejszym okresie). Zgadzam się też co do rodzaju dział. Myślę, że skoro obie jednostki operowały później razem, możemy przyjąć, że ta Pół-Rota prawdopodobnie miała działa pozycyjne.

3) Zgadzam się również co do 30 Baterii Konnej, że jest to błąd i prawdopodobnie chodzi o 31 Baterię.

Co do 29 Baterii Konnej, podobnie jak Tobie wydaje mi się, że to jest błąd Puzyrewskiego. Smitt podaje w tym miejscu 19 Baterię Konną, więc musi chodzić o tą baterię. Z 19 łatwo mogła zrobić się przez pomyłkę 29. Jeśli się spojrzy na skład oddziału Sackena to są tam dwa pułki ułanów z 3 Dywizji Ułanów, w skład której wchodziła 19 Bateria Konna, więc wszystko się zgadza. Pozostaje kwestia liczby dział. Rzeczywiście, jak na dwa pułki 2 działa to trochę mało, 4 zresztą też. Z drugiej strony to był niewielki, wydzielony oddział (poza kawalerią i artylerią jeszcze tylko batalion piechoty).

To w tych 3 kwestiach mamy konsensus.

Dokładnie.

4) 3/24 BA (L), nawet jeśli nie ma tego wprost powiedziane, musiała pozostać na tyłach, razem z 3 brygadą 24 DP (47 i 48 Pułk Jegrów). Ogólnie rzecz biorąc, w sytuacji pozostawiania na tyłach tak dużego zgrupowania, najczęściej pozostawiano wraz z nim przyporządkowaną mu artylerię, a ta bateria w ramach 24 DP była przyporządkowana do owej brygady. Pytanie jak było z innymi jednostkami. Zastosowanie metody proporcjonalnej w niektórych przypadkach mogłoby zapewne prowadzić do wyjaśnienia rozbieżności w liczebności dział, choć oczywiście ona także jest zawodna.

Ja też tak przyjąłem.

** wg Puzyrewskiego (str 92) z rozkazu Dybicza utworzono bojową rezerwę artyleryjską z 56 dział poprzez oddzielenie po jednej baterii od każdej dywizji – czy do rezerwy przekazano z 24 BA kompanie 2L albo 3L – na potrzeby gry proponuje przyjąć, iż 3L pozostała z 3 brygadą 24 DP w Węgrowie/Siedlcach. Skoro Puzyrewski w składzie centrum wymienia jedynie jedną kompanie 24 BA (1P), a w składzie bojowej rezerwy artylerii była tylko jedna bateria z każdej dywizji to wnioskuję, iż trzecia bateria brygady nie dotarła pod Pragę.

Jak sprawdzisz we wcześniejszych zestawieniach to 3L/24 BA pod Grochowem nie uwzględniałem.

Jasne.

Z 24 DP pozostawiono z tyłu jako jedyny (nie licząc całej brygady jegierskiej) batalion Litewskiego Pułku Piechoty z 2 brygady 24 DP. Z 25 DP i LBG nic nie było z piechoty detaszowane. Na jeden batalion średnio przypadają 2 działa. Zatem najprawdopodobniej o te 2 działa zmniejszona była 2/24 BA, przyporządkowana do 2 brygady 24 DP. Dlatego już wcześniej przyjąłem, że 2/24 BA miał 6 dział (zamiast standardowych 8).

Tu się nie zgadzam. Z 3 powodów:
- po pierwsze Puzyrewski pisze o wydzielaniu całych baterii do bojowej rezerwy artyleryjskiej, więc nie widzę powodu czemu akurat ta z 24 DP przeniesiona do niej, miałaby zostać przesunięta w niepełnym składzie
- po drugie brak jest informacji, iż z batalionem tym pozostawiono 2 działa,
- po trzecie po przyjęciu założenia że z Sackenem były 4 działa 19 bat. konnej – zostają pod Grochowem 192 , a nie 196 dział. Natomiast po dodaniu 2 dział z 29 bat. konnej i przyjęciu, iż w rezerwie była cała 2L/24 BA (8 a nie 6 dział) wychodzimy na 196 dział.
Oczywiście jak wskażesz inne źródło skąd pozyskać brakujące do 196 - 2 działa to można by przyjąć tezę o wydzieleniu tych 2 dział i wsparciu nimi tego detaszowanego batalionu.

Inna kwestia - skąd wiesz, że do rezerwy z baterii pozycyjnych wydzielono akurat 3 działa z 1/25 BA?

W VI K były 3 baterie pozycyjne - 24 działa, Logiczne jest przyjęcie, iż 1P/LBG BA (8 dział) była ze swoją brygada - stąd w konsekwencji w składzie 13 dział pozycyjnych mogło być:
Wariant I - 1P/24BA - 8 dział i 1P/25BA - 5 dział (i w konsekwencji wtedy w rezerwie 2P/25 - 3 działa)
Wariant II - 1P/25BA - 8 dział i 1P/24BA - 5 dział (i w konsekwencji wtedy w rezerwie 1P/24BA - 3 działa).
Ponieważ z opisu u Smitta wynika, iż artylerię pod Wygodą osłaniały bat. 24 DP a kolejne stały na prawo od Wygody przyjąłem ze bardziej prawdopodobne jest, iż ze „swoimi batalionami” stała pełna bateria pozycyjna 24 DP, co w konsekwencji powodowało że w rezerwie pozostały 3 działa pozycyjne z 25 DP. Ale nie upieram się – można wybrać wariant II, aczkolwiek moim zdaniem jest mniej prawdopodobny.

Powiem w ten sposób, żebyśmy posunęli się dalej i powoli zmierzali do finału przynajmniej jeśli chodzi o artylerię: dobrze by było gdybyś wypisał detaszowane działa z rosyjskiej artylerii pod Grochowem. Mam na myśli nie tyle całe baterie, co pojedyncze działa. Według Ciebie oczywiście. I z podaniem namiarów u Puzyrewskiego. To przyspieszyłoby też dyskusję.

Ja póki co przez co najmniej tydzień będę jeszcze zajęty Polami Chwały, więc siądę do tematu po nich.