Od feudalizmu do konstytucjonalizmu

[Raleen]

G.M. Trevelyan, Historia Anglii, Warszawa 1963, s. 216:

To co byśmy dziś nazwali „ideami konstytucyjnymi”, rozwijało się powoli, lecz stale w ciągu całego XIII stulecia. Nasza konstytucja była dzieckiem feudalizmu poślubionego Common Law. Bowiem feudalizm jest przeciwstawieniem despotyzmu. Może często być tyranią, może być czasem nawet anarchią, ale nigdy nie jest despotyzmem, gdyż polega na szczegółowo wypracowanej równowadze ściśle określonych praw i obowiązków, będących udziałem króla i różnych posiadaczy ziemi. Baronów i rycerzy osłaniało przed królem feudalne prawo i zwyczaj. Kiedy domagał się on więcej usług, danin lub zasiłków, niż to uświęcał zwyczaj, opierali się temu na podstawie prawa feudalnego. To było początkiem ruchu konstytucyjnego i parlamentarnego. Król zorientował się, że zamiast w każdej spornej sprawie przekonywać każdego pana z osobna o wiele szybciej dojdzie z nimi do porozumienia zbiorowo w radzie albo w parlamencie.

Jakże inne spojrzenie na feudalizm od "standardowego" nieprawdaż? Feudalizm jako punkt wyjścia do rozwoju ustroju konstytucyjnego, ustrój prawa, równowagi sił w ramach społeczeństwa, zawierający elementy kontroli władzy przez społeczeństwo. Co ciekawe, w Polsce przez pewien czas, pod koniec średniowiecza ewolucja także szła w podobnym kierunku co w Anglii, i później również demokracja szlachecka wypracowała własny, zupełnie inny od dominującego w Europie absolutyzmu ustrój.