Mahomet. Podboje Arabów

[Raleen]

Co do przyczyn narodzin islamu istnieje kilka teorii.

Jedna z nich głosi, że w pewnym momencie wytworzyła się próżnia ideologiczna w tym regionie w związku z konfliktami religijnymi w łonie chrześcijaństwa. Fakty istotne dla tego okresu to ekspansja w północnej Afryce i na Bliskim Wschodzie judaizmu oraz coraz większe wykorzystywanie przez rywalizujące ze sobą Persję i Bizancjum wiary - prześladowanie przeciwników i popieranie wiary słusznej - w przypadku Persów nie tylko zoroastryzmu ale także monofizytów prześladowanych przez cesarzy bizantyjskich. Islam miał się zrodzić jako synteza religii przenikających się na tych obszarach czyli chrześcijaństwa i judaizmu oraz lokalnych wierzeń Arabów.

Innym elementem są stosunki polityczne Arabów z cesarstwem i Persją - istniały w czasach przed Mahometem dwie grupy plemion, z których jedna współpracowała z Persami, a druga z Cesarstwem. Bizantyjczycy w zamian za trybut/opłatę na rzecz jednej z grup zobowiązywali ją do obrony granicy południowej cesarstwa na tym odcinku. W ten sposób mogli zrezygnować z utrzymywania tam garnizonów, bo obronę stanowili Arabowie. System funkcjonował sprawnie dość długo do czasu ciężkich klęsk cesarstwa w walce z Persami. Po części była to też decyzja polityczna - tak czy inaczej w pewnym momencie Bizantyjczycy zrezygnowali z wypłacania pieniędzy Arabom i zerwali funkcjonujący wcześniej układ. Dla Arabów te subsydia były nie bez znaczenia. W tych okolicznościach doszło do pewnego fermentu (jak to określają historycy) w regionie połączonego z osłabieniem obrony cesarstwa na tym odcinku jego granicy.

Przyczyn oczywiście było wiele, ale to jedynie wstęp do szerszej dyskusji...

Jest szereg odrębnych kwestii takich jak przyczyny militarne i społeczno-polityczne sukcesów Arabów. Warto także zwrócić uwagę na wcześniejsze wojny persko-bizantyjskie, które istotnie osłabiły Cesarstwo, na tyle, że stało się podatnym obiektem ekspansji.

[Mariusz]

Do przyczyn klęsk Bizancjum dodałbym jeszcze wcześniejszą wojnę z Persją kiedy to Persowie doszli aż do Konstantynopola i zaświecili cesarzowi łuną pożogi prosto w oczy. Zniszczenia w tym okresie były tak duże, że cesarze rozważali przenosiny stolicy cesarstwa na zachód. Cesarz panujący po Herakliuszu próbował przenieść stolicę cesarstwa do Syrakuz na Sycylii. I przez pewien czas tam się ona mieściła.

[Raleen]

Domyślam się, że chodzi o cesarza Konstansa, ale ja raczej postrzegałbym to jako chwilowy wybryk. Żeby odzyskać Italię musiałby wyprzeć z niej Longobadów co wbrew pozorom łatwe nie było. A Arabowie i tak za nim wkrótce przyszli.

[Mariusz]

Co do Longobardów to chyba nie byli zbyt silni biorąc pod uwagę rozdrobnienie państwa między różnych książąt.

[Raleen]

Oj, ostatnio czytałem, że wcale to takie oczywiste nie było. Co prawda rzeczywiście byli rozdrobnieni, ale system i kultura jaką stworzyli jest ostatnio trochę odbrązowiana, tak że te dawne opinie o nocy Longobardów wyglądają trochę tak jak opinie o czasach saskich. Stworzyli między innymi bardzo dobry jak na barbarzyńców kodeks. Ostatecznie też niewiele im brakowało by opanować całą Italię. W ostatnim momencie wszystko pokrzyżowała inwazja Franków.

[Mariusz]

Jak masz jakąś nową książkę to odpadam z dyskusji
Ja znam tradycyjny pogląd sytuujący ich najniżej wśród barbarzyńców.

Wracając do tematu, siła Arabów polegała na zaskoczeniu i szybkości. Armie z którymi walczyli były w porównaniu z nimi za mało mobilne.

Jest też szereg przyczyn ekonomicznych. Arabowie nakładali niższe podatki, nie gnębili, przynajmniej na początku wyznawców innych religii. To także zjednywało im poparcie.

[Raleen]

Niewątpliwie fascynująca w tym wszystkim jest postać Mahometa. Człowieka niby uduchowionego, ale jakże praktycznego. Jest taka znana anegdota o kichaniu, że Prorok Mahomet powiedział, że jak ktoś kichnie to się mu życzy, żeby mu Allah błogosławił, ale jak kichnie 3 razy to już się mu nie życzy, bo to oznacza, że ma katar. Jak się spojrzy zupełnie w oderwaniu od własnych wierzeń religijnych na islam, to jest taki mix chrześcijaństwa, judaizmu i czego tam się da, dostosowany do warunków klimatycznych Arabii. Np. we fragmentach o piekle są wyobrażenia nawiązujące do gotującej się wody itp. związane z obszarami pustynnymi (w tej chwili uciekły mi z głowy szczegóły).
Jest Archanioł Gabriel i Chrystus, są i inne postacie, ale wszystko o jest jakby wcześniejsze, niepełne, a oczywiście to co wniósł do tego Mahomet jest tym ostatecznym przesłaniem. Wiara prosta, rygorystyczna, i pod wieloma względami bardzo praktyczna. Ostatnio oglądałem też w jednym z programów jak pewne rzezy działają w praktyce np. ponieważ muzułmanie muszą się myć rytualnie przed każdą modlitwą, w tym myć nogi, to prawie nigdy nie mają grzybicy. I tym podobnych związków praktycznych, tutaj w postaci codziennej higieny z nakazami religijnymi Koranu jest wiele.

Co do strony militarnej. Prorok był przede wszystkim przywódcą religijnym i politykiem, a nie wojownikiem, ale jakieś drobne walki za jego życia mam wrażenie, że były, choćby z mieszkańcami Mekki, z której go wyrzucono.

[Mariusz]

Raczej wykończył ich gospodarczo, tak że sami otworzyli mu bramy.

Wcześniej z zawodu był przewodnikiem karawan i kucem, więc w tym upatrywałbym klucza do Mekki.

[Anders]

Domyślam się, że chodzi o cesarza Komodusa, ale ja raczej postrzegałbym to jako chwilowy wybryk.

Oj Raleenie - Kommodus to 180-192 r., chodzi chyba o Konstansa.

[Raleen]

Tak, wieczór robi swoje Poprawiłem.

Jak zwykle liczę ponadto na merytoryczne komentarze.

[Raleen]

Religie Arabów w okresie przed Mahometem

Wśród przyczyn religijnych co do istoty fermentu jaki nastąpił w okresie życia Mahometa i czasach je poprzedzających znalazłem jeszcze parę informacji o szerzeniu się wówczas w Arabii i jej najbliższym geograficznym sąsiedztwie w bardzo intensywny sposób judaizmu. Według niektórych źródeł miały go w tym okresie w Arabii wyznawać całe plemiona. Potwierdzony jest fakt przejścia na judaizm w 525 r. władcy Jemenu króla Dhu Nuwasa, który w związku z tym zaczął prześladować w swoim kraju mniejszość chrześcijańską. Judaizm, jak z tego wynika, był wtedy wśród Arabów religią bardzo rozpowszechnioną. Co do króla Dhu Nuwasa to obalono go jednak w wyniku interwencji etiopskiej, przy „błogosławieństwie” z Konstantynopola. Królestwo Etiopii było wówczas chrześcijańskie. Opanowanie Jemenu przez chrześcijańską dynastię było jednak nie w smak Persom, ponieważ dawało pośrednio dostęp do Oceanu Indyjskiego Bizantyjczykom. W związku z tym w 575 r. zaatakowali Jemen i po zwycięskiej kampanii anektowali go w całości do swojego państwa.

Jeśli chodzi o strukturę wyznaniową i sojusze Arabów w okresie przed Mahometem to istniały dwa główne plemiona, czy też związki plemion: Lachmidzi, sprzymierzeni z Persją i będący na jej garnuszku oraz Gassanidzi, będący w analogiczny sposób na garnuszku Bizancjum. Lachmidzi w przeważającej części wyznawali nestorianizm, Gassanidzi w większości byli monofizytami. Obie grupy wyznawały więc heretyckie w stosunku do oficjalnie panujących w cesarstwie odmiany chrześcijaństwa. Z powodów tych odmienności religijnych arabscy sojusznicy nie cieszyli się zaufaniem ani w Persji (Lachmidzi), ani w Bizancjum (Gassanidzi). Pod koniec VI wieku oba mocarstwa podjęły próby uporządkowania od strony religijnej sytuacji w regionie. Persowie starali się nawrócić Lachmidów na swoją religię – zoroastryzm, Bizantyjczycy starali się nawrócić Gassanidów na ortodoksyjną odmianę chrześcijaństwa wyznawaną w cesarstwie; kolejni monofizyccy przywódcy Gassanidów stawiający temu opór byli więzieni w Konstantynopolu. Istotne dla narodzin i sukcesów islamu od strony religijnej były więc występujące już wówczas wśród Arabów podziały religijne, zaostrzanie ich w tamtym okresie przez oba rywalizujące w regionie mocarstwa, do tego stopnia, że religia identyfikowała strony konfliktu, oraz klęski Bizancjum w wojnie z Persją toczonej za panowania szacha Chosroesa II i przejściowe opanowanie przez nich dużych połaci cesarstwa na wschodzie, łącznie z Egiptem, co pogłębiło zamęt religijny w regionie. Religia była cały czas w silny sposób wykorzystywana ideologicznie, zarówno przez Persów, jak i przez Bizantyjczyków (cesarz Herakliusz jest m.in. „wynalazcą” instytucji krucjat). W tej sytuacji nowa religia, starająca się w jak największym stopniu połączyć elementy wszystkich występujących w regionie wierzeń, była od strony politycznej narzędziem zjednoczenia plemion arabskich. Nową propozycją, złożoną w sytuacji, gdy inne, dotychczasowe, co widać było wyraźnie, zawodziły, prowadząc jedynie do podziałów. Wojny spowodowały też zapewne upadek w tym rejonie handlu, zwłaszcza skuteczna inwazja Persów musiała przerwać kontakty Arabów z Bizancjum, do którego eksportowali swój główny produkt regionalny – kadzidło, w chrześcijaństwie potrzebne w każdym kościele na świecie. Tak więc to oba rywalizujące mocarstwa swoją polityką religijną i zachwianiem delikatnej równowagi w regionie (także poprzez zaprzestanie płacenia trybutu plemionom arabskim za ochronę granic i in.) doprowadziły do wytworzenia się islamu.