Armia Rosyjska - OdB w bitwie pod Ostrołeką

[Przemo]

Mam pytanie do autora - jaki przyjął w grze (grę chętnie bym kupił - ale jak wynika z info w tym wątku brak jest takiej możliwości na "rynku pierwotnym") skład i siłę armii rosyjskiej?
Chciałbym ustalić OdB armii rosyjskiej w okolicach Ostrołęki 26 maja.
Może autor lub ktoś z czytających będzie miał dane pozwalające usunąć przedstawione poniżej wątpliwości i/albo nieścisłości.


W składzie armii rosyjskiej końcem kwietnia/początkiem maja wg Smitta (Tabela F i G str. T.2 str. 170 i 210) było (nie wymieniam jednostek na innych kierunkach)
I. Armia główna

1. Straż Przednia (Hrabia Pahlen II) - 8 batalionów (z 7 Dyw. Piechoty), 18 szwadronów (z 2 Dyw. Huzarów), 2 pułki kozaków – 4058 bagnetów, 1 843 szable, 711 kozaków 28 dział (16 dział pieszych i 12 dział konnych)

2. I Korpus (Hrabia Pahlen I)
- 1 Dywizja piechoty – 7 batalionów (I i III brygada) – 3142 bagnety
- 3 Dywizja piechoty – 7 batalionów (I i III brygada) – 2 707 bagnetów
- 3 Dywizja Grenadierów - 11 batalionów – 6 906 bagnetów
- 1 Dywizja Huzarów – 18 szwadronów – 1 951 szabel
Razem – 25 batalionów, 18 szwadronów – 12 755 bagnetów, 1 951 szabel, 76 działa (64 działa piesze (36 ciężkich i 28 lekkich) i 12 dział konnych)

3. Korpus Grenadierów (Książę Szachowski)
- 1 Dywizja Grenadierów – 9,5 batalionu – 5 825 bagnetów
- 2 Dywizja Grenadierów – 10 batalionów – 6 384 bagnetów
Razem – 19,5 batalionu – 12 209 bagnetów, 30 dział pieszych (20 ciężkich i 10 lekkich)

4 . III Korpus Kawalerii Rezerwowej (hrabia Witt)
- 3 Dywizja Kirasjerów – 22 szwadrony – 2 566 szabel
- pułk ułanów nowoarchangielski (z I brygady 3 Dyw. Ułanów) – 6 szwadronów – 656 szabel
Razem – 28 szwadronów – 3 222 szable, 16 dział konnych

5. Straż przednia Gen. Mandersterna
- II brygada 1 Dywizji piechoty – 4 bataliony – 1 933 bagnety
- II brygada 3 Dywizji piechoty – 2 bataliony – 1 178 bagnetów
Pułk huzarów łubieński (z II brygady 1 Dyw. Huzarów) – 6 szwadronów – 650 szabel
Razem – 6 batalionów – 3 101 bagnetów, 12 dział pieszych

6. Oddział gen. Gurko (Hurko)
- 2 Dywizja piechoty – 8 batalionów (II i III brygada) – 4 728 bagnetów
- II brygada 2 Dyw. Strzelców konnych – 7 szwadronów – 646 szabel
Razem – 8 batalionów, 7 szwadronów – 4 728 bagnetów, 646 szabel, 8 dział

7. Oddział Gwardii Wlk. Ks. Konstantego (gen. Kuruta) – 4 bataliony, 12 szwadronów – 2 762 bagnety, 1 586 szabel, 20 dział (12 dział pieszych, 8 dział konnych)

8. Artyleria rezerwowa I eszelon
- Pułk grenadierów Ks. Pawła Meklemburskiego (z II brygady 2 Dyw.. Grenadierów) – 2 bataliony – 1 249 bagnetów
Razem – 2 bataliony – 1 249 bagnetów i 55 dział (43 działa piesze, 12 dział konnych)

9. Oddział lotny pułkownika Traskina: pułk ułanów ukraiński (z I brygady 3 Dyw. Ułanów) i pułk kozaków – 6 szwadronów – 715 szabel i 325 Kozaków

10. Oddział lotny pułkownika Kużniewa: 2 pułki Kozaków – 750 Kozaków

Razem armia główna – 72,5 batalionu, 89 szwadronów – 40 863 bagnety, 9 963 szabel, 1 786 kozaków, 245 dział (w zależności czy w oddziale gen. Gurko była bateria piesza czy konna to 185 dział pieszych i 60 dział konnych lub 177 dział pieszych i 68 dział konnych).

20 maja (wg Puzyrewskiego - str. 260) armia Dybicza ruszyła w składzie 55 batalionów, 67 szwadronów, 18 secin kozaków i 197 dział . W składzie armii wymienia:
Straż przednia (gen. Ugriumow) – 1 Dywizja Grenadierów, pułk huzarów sumski i oddział Kizmera (II brygada 3 Dywizji Ułanów)
Kolumna lewa (hr. Pahlen I) – 1 i 3 Dywizja Piechoty, 3 Dywizja Grenadierów, pułki huzarów Olwiopolski i Klastycki, pułki kozaków Sekretowa i Borysowa
Kolumna środkowa (ks. Szachowski) – 2 Dywizja Grenadierów, piechota z oddziału Gwardii Wlk. Ks. Konstantego , 1 bat. saperów, pułk huzarów Łubieński
Kolumna prawa (hr Witt) – 3 Dywizja Kirasjerów, artyleria rezerwowa, pułk huzarów Grodzieński Gwardii, tabory armii z asekuracją

22 maja główna armia liczyła wg Smitta (T.II Tabela I str.233) liczyła 46,5 batalionu 58 szwadronów – 27 924 bagnety, 6 571 szabel i 148 dział.

Różnica w stosunku do stanu z 7 maja wynika z:

1. Piechota

- 8 bat. 7 DP – Puzyrewski (str. 260) nie wymienia jej w składzie jednostek ruszających z Dybiczem
- 8 bat. 2 DP (pozostała w osłonie na szosie Brzeskiej (Puzyrewski str. 260)
- 5 bat. z 1 DP (4 bat. 1 brygady pozostały w ubezpieczeniu taboru armii w Briańsku (Puzyrewski str 263/264), 1 pułk jegrów (833 bagnety) został zredukowany wg Smitta do jednego bat. (Smitt T. II tab. I str. 233),
- 3 bat. z 3 DP (Pułk Staroingermanlandzki (548 bagnetów), Pułk Nowoingermanlandzki (744 bagnety), 6 pułk jegrów (725 bagnetów) zostały zredukowane wg Smitta do jednego bat. (Smitt T. II tab. I str. 233),
- 2 bat. pułku grenadierów Ks. Pawła Meklemburskiego osłaniające artylerię rezerwową nie są wymienione w zestawieniu z 22 maja (czy nie dołączyły do korpusu gwardii 25/26 maja to inna kwestia).
Po odliczeniu tych 26 batalionów pozostaje wskazane w zestawieniu 46,5 batalionu.
Natomiast w jaki sposób Puzyrewski obliczył 55 batalionów nie wiem – po odliczeniu 16 bat. z 2 i 7 DP pozostaje 56,5 batalionu (być może już cześć bat. była zredukowana 20 maja, a kolejne 22 maja ?)

2. Kawaleria
- 18 szwadronów z 2 D.Huz. – pozostała w osłonie na szosie Brzeskiej (Puzyrewski str. 260)
- 7 szwadronów z II brygada 2 Dyw. Strzelców Konnych – Puzyrewski (str. 260) nie wymienia jej w składzie jednostek ruszających z Dybiczem
- 8 szwadronów (pułk ułanów Wlk. Księcia oraz pułk kirasjerów podolski) z oddziału Gwardii Wlk. Ks. Konstantego (pozostała w osłonie na szosie Brzeskiej (Puzyrewski str. 260)
- w składzie 1 D. Huz. 20 szwadronów zamiast 18 – 7 maja w jej składzie nie było pułku huzarów łubieńskiego (4 szwadrony), natomiast pułk huzarów olwiopolski liczacy 7 maja 6 szwadronów (583 szable) został zredukowany wg Smitta do 4 szwadronów (Smitt T. II tab. I str. 233),
W sumie po odliczeniu 33 szwadronów (z 2 D.Huz., II bryg. 2 D.Strz.Kon. i 2 pułków gwardyjskich) i dodaniu 2 (z 1 D. Huz.) pozostaje wskazane 58 szwadronów.

Natomiast w jaki sposób Puzyrewski obliczył 67 szwadronów nie wiem.
Po zsumowaniu podanych jednostek wyruszających 20 maja, gdyby liczyć, iż redukcją szwadronów w pułku huzarów olwiopolskim nastąpiło 21/22 maja szwadronów wychodzi 60. Ewentualnie brakujące 7 to mogły być 7 szwadronów z II brygady 2 Dyw. Strzelców konnych, których nie wymienia w składzie jednostek pozostałych w osłonie szosy brzeskiej – ale też nie wymienia jej w składzie żadnej z kolumn armii Dybicza.
Co do kozaków to miało ich być wg stanu 22 maja (Smitt T. II tab. I str. 233) 805 w składzie I Korpusu – zapewne są to wymienione przez Puzyrewskiego (str 260) pułki kozaków Sekretowa i Borysowa – czy liczyły 18 sotni albo czy w składzie armii były jeszcze inne pułki kozaków nie wiem.

3. Artyleria
Po odjęciu:
- 28 dział z 7 Dyw. Piechoty oraz 2 Dyw. Huzarów
- 8 dział z Oddziału Gwardii
- 8 dział z Oddział gen. Gurko
pozostaje 201 dział – wg Puzyrewskiego ruszyło z 20 maja 197 dział, skąd różnica 4 dział nie wiem.

7 maja stan artylerii wynosił
I Korpusu (w tym 3 D. Gren.) – 76 dział
Korpusu Grenadierów – 30 dział
Straży przednia Gen. Mandersterna (sformowanej z oddziałów I korpusu) – 12 dział
Przyjmując, iż artyleria 3 D. Gren. (tak jak 26 maja) to 28 dział, to liczebność artylerii I Korpusu wynosiła 20 maja 60 dział, a Korpusu Grenadierów – 58 dział.
Ponieważ 22 maja wg Smiita artylerii I Korpusu wynosiła 46 dział, a Korpusu Grenadierów – 50 dział, to zmniejsza to liczebność artylerii w obu korpusach odpowiednio o 14 i 8 dział. Gdzie te działa zostały przydzielone nie mam danych (w osłonie szosy brzeskiej zostało 26 dział, w tym 12 dział 2 D.Huz. i 8 dział z Oddziału Gwardii Wlk. Ks., więc 8 kolejnych dział mogłoby pochodzić z I Korpusu lub K. Grenadierów, ale to tylko przypuszczenie).
Stan liczebny artylerii rezerwowej spadł wg z Smitta z 55 do 24 dział co daje zmniejszenie o kolejne 31 dział – w konsekwencji osiągamy w ten sposób 148 dział (201 – (31+14 i 8)).

II. Korpus gwardii (szerzej podaje opis niżej) tu tylko ogólnie – 18 batalionów, 38 szwadronów – 17 246 bagnetów, 5 957 szabel, 72 działa (48 dział pieszych i 24 działa konne) – z jej składu
pułk huzarów gwardii (4 szwadrony) i 4 działa zostały wg Puzyrewskiego (str 265) wysłane przeciw Chłapowskiemu.


III. Oddział Sackena
Pułk Grenadierów Hr. Arakczajewa (z 2 brygady 1 Dyw. Grenadierów) – 1,5 batalionu – 1 178 bagnetów
1 brygada 2 Dywizji Piechoty
Pułk Ks. Wilhelma Pruskiego – 2 bataliony – 1 245 bagnetów
Pułk Ks. Karola – 1,75 batalionu – 1 173 bagnety
Kozacy – 621
8 dział (nie mam danych ale zakładam, iż była to jedna z baterii pieszych z 2 Brygady Artylerii 2 DP)
Razem – 5,25 batalionu, 621 kozaków, 8 dział pieszych
Oddział Sackena nie brał udziału w bitwie pod Ostrołęką – stał od 23 maja pod Rajgrodem.


W książce W.Tokarza „Bitwa pod Ostrołęką” są następujące dane:
Kolumna prawa Dybicza składała się z:
Dywizja Lekkiej Jazdy Gwardii (Nostitz) – 12 szwadronów, 1 sotnia, 2 baterie lekkokonne – 2 331 szabel, 12 dział
„Przednia kolumna Berga” – 4 bataliony, 10 szwadronów, bateria piesza – 2 176 bagnetów, 1 158 szabel, 8 dział
3 Dywizja Grenadierów – 11 batalionów, brygada artylerii – 6 881 bagnetów, 28 dział
1 Dywizja Huzarów – 12 szwadronów, 2 baterie lekkokonne – 1 528 szabel, 14 dział
1 Dywizja Piechoty – 6 batalionów, bateria piesza – 3 273 bagnety, 8 dział
3 Dywizja Piechoty – 6 batalionów, brygada artylerii – 3 592 bagnety, 28 dział
1 Dywizja Kirasjerów – 8 szwadronów, bateria lekkokonna – 1 525 szabel, 8 dział
Razem - 27 batalionów, 42 szwadrony, 8 baterii pieszych, 5 baterii konnych – 16 373 bagnety, 6 542 szable, 106 dział

Kolumnę lewą (Szachowskiego) tworzyły wg Tokarza (str. 35)
1 Dywizja Grenadierów
2 Dywizja Grenadierów
4 bat. gwardii gen. Kuruty
Pułk huzarów grodzieński Gwardii
III Korpus Rezerwowy Kawalerii
Tu autor nie podaje siły poszczególnych jednostek, ale wskazuje (str. 36) że całość sił Dybicza wynosiła 45 batalionów, 75 szwadronów – 26 791 bagnetów, 10 500 szabel, 136 dział.
Zwykłe odejmowanie wskazywałoby, iż siła kolumny lewej wynosiła 18 batalionów, 33 szwadrony – 10 419 bagnetów, 3958 szabel, 30 dział

Całą siłę Dybicza i Gwardii autor określił (str. 36) na 65 batalionów, 81 szwadronów – 43 129 bagnetów, 11 441 szabel, 362 działa, co po odjęciu wskazywałoby, iż Gwardia i artyleria rezerwowa liczyłyby 20 batalionów, 6 szwadronów – 16 338 bagnetów, 941 szabel i 226 dział.

Powstaje więc pytanie jakie pułki wchodziły 25 maja w skład poszczególnych jednostek, jaka była ich liczebność, a także, czy skład wskazywany przez W.Tokarza jest prawidłowy – w świetle danych Puzyrewskiego (Wojna polsko-ruska 1831 roku) i Smitta (Geschichte des Polnischen Aufstandes und Krieges in den Jahren 1830 und 1831).
Stany liczebne jednostek wg Smitta gwardii z końca kwietnia (T.II Tabela I str.210), jednostek Dybicza z 22 maja (T.II Tabela H str.233).


Kolumna prawa

1. Dywizja Lekkiej Jazdy Gwardii (Nostitz)
Pułk dragonów gwardii – 4 szwadrony 756 szabel
Pułk strzelców konnych gwardii – 4 szwadrony 747 szabel
Pułk ułanów gwardii – 4 szwadrony 756 szabel
bateria konna lekka gwardii nr 1 i 2 – 12 dział
Razem – 12 szwadronów, 1 sotnia – 2 192 szable, 12 dział
Generalnie się zgadza – różnicę 139 szabel to zapewne 1 sotnia, a 4 działa zostały wg Puzyrewskiego wysłane wraz z pułkiem huzarów gwardii przeciw Chłapowskiemu.
Powstaje pytanie, czy liczebność nie została zawyżona bo przecież gwardia poniosła w maju straty, no i czy ta sotnia to jeden ze szwadronów p. kozaków gwardii (6 szwadronów 847 szabel) czy to była jakaś sotnia zwykłego pułku kozaków

2. „Przednia kolumna Berga”
Pułk grenadierów jekatyrynosławski – 2 bataliony – 1 284 bagnety
3 pułk karabinierów – 2 bataliony – 1 028 bagnetów
Oba ww. pułki z 2 Dywizji Grenadierów.
pułk huzarów Łubieński (z 1 Dywizji Huzarów) – 6 szwadronów – 620 szabel
pułk kirasjerów Ks. Alberta Pruskiego (z 3 Dywizji kirasjerów) – 4 szwadrony – 429 szabel
kompania pozycyjna nr 2/2 brygady artylerii pieszej grenadierów* – 8 dział
Razem – 4 bataliony, 10 szwadronów – 2 312 bagnetów, 1 049 szabel, 8 dział

* ponieważ oba pułki piesze w straży przedniej pochodzą z 2 Dyw. Grenadierów zakładam, ze wspierała je kompania z dywizyjnej brygady artylerii. Z opisów do mapy Puzyrewskiego wynika, iż w bitwie brały udział z tej brygady komp. pozycyjna nr 2 (8 dział) i komp. lekka nr 3 (6 dział), więc zakładam, że straż przednią wspierała ta kompania.
Liczba batalionów i szwadronów się zgadza - niewielka różnica – 136 bagnetów więcej i 109 szabel mniej w stosunku do danych Tokarza. Pytanie w oparciu o jakie dane liczebność podał Tokarz ?

3. 3 Dywizja Grenadierów
I brygada
Pułk grenadierów sibirski – 2 bataliony – 1 238 bagnetów
Pułk grenadierów feldmarszałka Rumiancewa – 2 bataliony – 1 417 bagnetów
II brygada
Pułk grenadierów feldmarszałka Suworowa – 2 bataliony – 1 187 bagnetów
Pułk grenadierów astrachański – 2 bataliony – 1 156 bagnetów
III brygada
5 pułk karabinierów – 2 bataliony – 1 129 bagnetów
6 pułk karabinierów – 1 batalion – 754 bagnetów
Razem – 11 batalionów, brygada artylerii – 6 881 bagnetów, 28 dział
3 brygada artylerii pieszej grenadierów* – 28 dział
Brak różnic
Co do artylerii to była to zapewne dywizyjna brygada artylerii. Problem jest z jej liczebnością – w lutym brygady artylerii pieszej grenadierów liczyły 3 kompanie (24 działa). Jeśli więc 3 Dyw. Grenadierów wspierało 28 dział, to albo oprócz „własnej” dywizyjnej brygady artylerii były to 4 działa dodatkowo przydzielone dywizji z inne brygady, albo jedna z kompanii została rozwinięta do stanu 12 dział (na ten wariant wskazywał by opis do mapy bitwy pod Ostrołęką u Puzyrewskiego, gdzie mowa jest o 12 działach z kompanii pozycyjna nr 1 z 3 brygady artylerii pieszej grenadierów).

4. 1 Dywizja Huzarów
I brygada
Pułk huzarów sumski – 6 szwadronów – 574 szable
Pułk huzarów oliwiopolski – 4 szwadrony – 527 szabel
II brygada
Pułk huzarów klastycki – 4 szwadrony – 579 szabel
1 brygady artylerii konnej (bateria konna nr 1 i 2) – 12 dział
Razem – 14 szwadronów – 1 680 szabel, 12 dział
Różnica w stosunku do danych Tokarza – 2 szwadrony i 152 szable więcej. Pytanie w oparciu o jakie dane liczebność podał Tokarz i oparciu o co zmniejszył liczbę szwadronów o 2 ? Liczbę 14 szwadronów w tych 3 pułkach potwierdza też zestawienie sił rosyjskich z 20 maja zamieszczone przez Mierosławskiego (cała kawaleria I Korpusu miała liczyć 20 szwadronów – czyli biorąc pod uwagę, że 6 szwadronów pułku łubieńskiego było w przedniej straży – to pozostałe 3 pułki liczyły 14 szwadronów)
Sądzę ponadto. że mógł tu wystąpić czeski błąd i powinno być 14 szwadronów i 12 dział (tyle dział konnych podaje w składzie I Korpusu 7 maja Smitt T.II Tabela G str.170)

5. 1 Dywizja Piechoty
II brygada
Pułk 3 morski – 2 bataliony – 899 bagnetów
Pułk 4 morski – 2 bataliony – 1004 bagnety
III brygada
1 pułk jegrów – 1 batalion – 833 bagnetów
2 pułk jegrów – 1 batalion – 537 bagnetów
kompania pozycyjna nr 1/1 brygada artylerii pieszej – 6 dział
Razem – 6 batalionów – 3 273 bagnety, 6 dział
Różnica – 2 dział
Puzyrewski (str 263/264) podaje, iż do osłony taborów armii pozostała I brygada 1 DP z 2 działami. Nie podaje wprawdzie z której jednostki wydzielono te działa, ale przyjąłem, iż były to działa macierzystej dywizji.
Generalnie Smitt (T.II Tabela H str.233) podaje w składzie I Korpusu 46 dział – gdyby liczyć tak jak podaje Tokarz (1 DP – 8, 3 DP-28 i 1 D.Huz -14 dział) to w korpusie byłoby ich 50 – wg mnie było ich 46 po odjęciu 2 dział pozostawionych w osłonie taboru i 2 dział podanych w wyniku czeskiego błędu przy 1 D. Huz. (o czym pisałem w pkt. 4) . Oczywiście działa do wsparcia brygady mogły zostać wydzielone z 3 Brygady artylerii pieszej ale wtedy liczba dział spadłaby przy 3 DP do 26, a w przypadku 1 DP pozostałoby ich 8. Ale wtedy też nadal w składzie I K pozostaje 46 dział.

6. 3 Dywizja Piechoty
I brygada
Pułk staroingermanlandzki – 1 batalion – 548 bagnetów
Pułk nowoingermanlandzki – 1 batalion – 744 bagnety
II brygada
Pułk Feldmarszałka Kutuzowa – 1 batalion – 571 bagnetów
Pułk wielkołucki – 1 batalion – 491 bagnetów
III brygada
5 pułk jegrów – 1 batalion – 513 bagnetów
6 pułk jegrów – 1 batalion – 725 bagnetów
3 brygada artylerii pieszej – 28 dział
Razem – 6 batalionów – 3 592 bagnety, 28 dział (ewentualnie 26 patrz pkt 5)
Brak różnic

7. 1 Dywizja Kirasjerów
I brygada
Pułk Kawalergardów – 4 szwadrony – 788 szabel
Pułk Gwardii Konnej – 4 szwadrony – 779 szabel
II brygada
Pułk kirasjerów Cesarzowej – 4 szwadrony – 782 szable
bateria konna pozycyjna gwardii Nr 4 – 8 dział

Razem – 12 szwadronów – 2 349 szabel, 8 dział.
W. Tokarz nie określa, które pułki 1 Dywizji Kirasjerów jego zdaniem wchodziły w skład kolumny Dybicza. Wg Puzyrewskiego w jej skład wchodziły 3 a nie 2 pułki tej dywizji, a przy gwardii (przy 1 DP) pozostał jedynie pułk Lejb-kirasjerów. Wersje Puzyrewskiego potwierdza też pośrednio sam Tokarz, gdyż z jego wyliczenia sił rosyjskich po odjęciu sił kolumn Dybicza i Szachowskiego, w Gwardii pozostało jedynie 6 szwadronów – a w przypadku, gdyby z Dybiczem maszerowały jedynie 2 pułki tej dywizji, to powinno ich zostać minimum 8.
W sumie wg moich obliczeń w skład kolumny Dybicza wchodziło 27 batalionów, 48 szwadronów, 70 dział pieszych i 32 działa konne (w tym 20 dział konnych z K.Gwardii) – 16 508 bagnetów, 7 409 szabli, 102 działa
Różnica – więcej o 6 szwadronów, 136 bagnetów i 867 szabel i 4 działa mniej (w ramach I Korpusu)

Kolumna lewa (ks. Szachowski)

1. 1 Dywizja Grenadierów (gen. Ugriumow)
I brygada
Pułk grenadierów cesarza austriackiego – 2 bataliony – 1 321 bagnetów
Pułk grenadierów króla pruskiego – 1 ½ batalionu – 966 bagnetów
II brygada
Pułk grenadierów następcy tronu pruskiego – 2 bataliony – 1 189 bagnetów
III brygada
1 pułk karabinierów – 2 bataliony – 847 bagnetów
2 pułk karabinierów – 2 bataliony – 1 174 bagnety
kompania pozycyjna nr ?/1 brygada artylerii pieszej grenadierów* – 8 dział
Razem – 9 1/2 batalionów – 5 497 bagnetów, 8 dział
* 22 maja w K. Grenadierów wg Smitta (T.II Tabela I str.233) było 50 dział. Ponieważ w kolumnie Dybicza było ich z tego korpusu 36 (8 w straży przedniej i 28 w 3 Dyw. Grenadierów) w kolumnie Szachowskiego pozostaje ich 14. Ponieważ wg Puzyrewskiego w bitwie brało udział 6 dział kompania lekka nr 3 2 brygada, to przyjałem, iż pozostałe 8 to kompania z 1 brygady artylerii pieszej grenadierów

2. 2 Dywizja Grenadierów (gen. Polujektow)
I brygada
Pułk grenadierów kijowski – 2 bataliony – 1 373 bagnety
Pułk grenadierów ks. Eugeniusza Wirtemberskiego – 2 bataliony – 1 323 bagnety
III brygada
4 pułk karabinierów – 2 bataliony – 1 011 bagnetów
kompania lekka nr 3/2 brygada artylerii pieszej grenadierów – 6 dział

Razem – 6 batalionów, 3 707 bagnetów, 6 dział

3. Oddział Gwardii Wlk. Ks. Konstantego (gen. Kuruta)
Pułk litewski gwardii – 2 bataliony – 1 116 bagnetów
Pułk wołyński gwardii – 2 bataliony – 1 546 bagnetów
Pułk huzarów grodzieński* – 4 szwadrony – 557 szabel
bateria piesza gwardii nr 5 – 12 dział
Razem – 4 bataliony, 4 szwadrony – 2 662 bagnetów, 557 szabel, 12 dział
* Pozostałe 2 pułki kawalerii tego Oddziału (pułk ułanów Wlk. Księcia oraz pułk kirasjerów podolski) pozostawały w ugrupowaniu gen Pahlena II na szosie brzeskiej (Puzyrewski str. 260)

4. III Korpus Rezerwowy Kawalerii (gen. Witt)
- 3 Dywizja Kirasjerów (gen. Kałbukow)
I brygada
Pułk kirasjerów Wojennego Znaku – 6 szwadronów – 696 szabel
Pułk kirasjerów starodubski – 6 szwadronów – 653 szable

II brygada
Pułk kirasjerów nowogrodzki – 6 szwadronów – 660 szabel
9 brygada artylerii konnej (bateria konna nr 17 i 18)* – 16 dział

- I brygada 3 Dywizji Ułanów (gen. Kismer)
Pułk ułanów ukraiński – 6 szwadronów – 673 szable
Pułk ułanów nowoarchangielski – 6 szwadronów – 673 szable

Razem – 30 szwadronów, 2 baterie lekkokonne – 3 285 szabel, 16 dział.
Puzyrewski (str 263/264) podaje, iż do osłony taborów armii pozostał dywizjon z ukraińskiego pułku ułanów – w takim przypadku w składzie korpusu byłoby razem – 28 szwadronów, 2 baterie lekkokonne – 3 131 szabel, 16 dział
* w III korpusie były w lutym 2 brygady artylerii konnej (9 i 10) – zakładam, że maju w składzie korpusu była ta pierwsza, gdyż wspierana przez nią 3 Dyw. Kirasjerów w całości brała udział w operacji ostrołęckiej, ale to tylko przypuszczenie
W świetle powyższych danych w składzie kolumny było:
I wariant - 19,5 batalionu, 34 szwadrony – 11 886 bagnetów, 3842 szable, 42 działa (26 dział pieszych i 16 dział konnych)
II wariant (bez dywizjonu ukraińskiego pułku ułanów) - 19,5 batalionu, 32 szwadrony – 11 886 bagnetów, 3688 szabli, 42 działa (26 dział pieszych i 16 dział konnych)

Różnica w stosunku do danych wskazywanych przez Tokarza –
Wariant I
więcej o 1,5 batalionu i 1 szwadron oraz 12 dział, 447 bagnetów i mniej o 116 szabel.

Wariant II
więcej o 1,5 batalionu (447 bagnetów) oraz 12 dział i mniej o 1 szwadron (270 szabel)
Być może Tokarz miał dane o jakimś wydzieleniu 1,5 bat. i 1 szwadronu, ale wtedy różnice w sile wydają się być za małe (zwłaszcza że mniej szwadronów jest jednocześnie silniejsze o 116 szabel).

Co do artylerii to 22 maja w armii Dybicza było 148 dział (T.II Tabela I str.233). Po odjęciu 24 dział z artylerii rezerwowej (26 maja działały z gwardią) i dodaniu 20 dział konnych z K. Gwardii – w obu kolumnach powinno być 144 działa. Jeżeli Dybicza wspierało 102 działa (w tym 20 z z K. Gwardii) w kolumnie Szachowskiego były 42 działa.

Korpus Gwardii (Wlk. Ks. Michał)

1. 1 DP Gwardii
1 Brygada
Pułk preobrażeński – 2 bataliony – 2 028 bagnetów
Pułk moskiewski – 2 bataliony – 2 026 bagnetów
2 Brygada
Pułk siemienowski – 2 bataliony – 2 052 bagnety
Pułk lejb grenadierów przyboczny – 2 bataliony – 1 979 bagnetów
Razem – 8 batalionów, 2 kompanie piesze pozycyjne i 1 kompania lekkopiesza – 8085 bagnetów, 24 działa

2. 2 DP Gwardii
1 Brygada
Pułk izmaiłowskiski – 2 bataliony – 1 972 bagnety
Pułk Pawłowski – 2 bataliony – 1 923 bagnety
Saperzy – 1 batalion – 957 bagnetów
2 Brygada
Pułk jegrów gwardii – 2 bataliony – 1 956 bagnetów
Pułk finlandzki – 2 bataliony – 1 823 bagnety
Finlandzki batalion strzelecki – 1 batalion – 531 bagnetów
Razem – 10 batalionów, 2 kompanie piesze pozycyjne i 1 kompania lekkopiesza – 9 162 bagnetów, 24 działa

3. Kawaleria
Pułk lejb kirasjerów – 4 szwadrony – 791 szabel
Pułk kozaków gwardii – 2 szwadrony – ok. 280 szabel

Cały pułk kozaków gwardii liczył końcem kwietnia – 6 szwadronów (847 szabel). 3 szwadrony były w oddziale Sackena pod Rajgrodem (Puzyrewski str. 337), pozostaje kwestia „brakującego” 6 szwadronu. W tej kwestii mam następujące przypuszczenia:
- szwadron ten został określony przez Tokarza jako sotnia w składzie Dywizji Lekkiej Jazdy Gwardii,
- w składzie Korpusu było 7, a nie 6 szwadronów.
- szwadron ten został odkomenderowany do realizacji innego zadania, a nie wspomina o tym Puzyrewski,
- w wyniku strat w walkach w czasie wyprawy na gwardie szwadron został rozwiązany/zniszczony,
- w pułku było 5, a nie 6 szwadronów jak podaje Smitt (Puzyrewski str. 241 podaje w składzie Korpusu Gwardii 37 szwadronów, a w takim przypadku pułk kozaków gwardii liczyłby jedynie 5 szwadronów)
Razem – 6 szwadronów – ok. 1 071 szabel.

4. Artyleria rezerwowa
I eszelon (stan na 7 maja)
Pułk grenadierów Ks. Pawła Meklemburskiego (z II brygady 2 D. Grenadierów – 2 bataliony – 1 249 bagnetów
43 działa piesze, 12 dział konnych
Razem – 2 bataliony – 1 249 bagnetów i 55 dział
Taka była liczebność pierwszego eszelonu artylerii rezerwowej 7 maja – wg Smitta (tabela E – str. 170)

W zestawieniu sił Dybicza z 22 maja Smitt podaje w składzie artylerii rezerwowej jedynie 24 działa.

W sumie wg tych obliczeń
Wariant I
Gwardia i artyleria rezerwowa (przy założeniu że uwzględniamy cały I eszelon) liczyłyby 20 batalionów, 6 szwadronów – 18 496 bagnetów, 1071 szabel i 103 działa.
Wariant II
Gwardia i artyleria rezerwowa (przy założeniu że uwzględniamy skład artylerii rezerwowej na poziomie 24 dział i bez p. grenadierów) liczyłyby 18 batalionów, 6 szwadronów – 17 247 bagnetów, 1071 szabel i 72 działa.

W przypadku Wariantu I jest taka sama liczba batalionów i szwadronów (jeżeli uwzględnimy 2 bat. w składzie artylerii rezerwowej) - różnica w stosunku do danych wskazywanych przez Tokarza – wynosi więcej 2158 bagnetów i 130 szabel, mniej jest o 123 działa.
W przypadku Wariantu są 2 bataliony mniej, przy tej samej liczbie szwadronów oraz różnica w stosunku do danych wskazywanych przez Tokarza – wynosi więcej 909 bagnetów i 130 szabel, mniej jest o 123 działa.

Co do różnicy w liczbie bagnetów i szabel to gwardia była na pewno słabsza (stany w powyższym wyliczeniu są z końca kwietnia) - bo przecież poniosła straty w czasie wyprawy na gwardie – wg Puzyrewskiego (str. 257 – ok. 700 ludzi), ale te straty mogły być zaniżone (Kasparek nazywa je propagandowymi, ale nie podaje własnych szacunków).
Przy wariancie II (bez pułku grenadierów) – liczebność bagnetów i szabel (przy uwzględnieniu strat) jest na niemal tym samym poziomie.
Co do różnicy w liczbie dział to nie wiem skąd mogłoby się wziąć te 226 dział. Artyleria Korpusu Gwardii to 72 działa, ale 20 było w składzie obu dywizji kawalerii które wchodziły w skład kolumny Dybicza (i ich artylerię wykazuje w niej sam Tokarz), a 4 działa wraz z p. huz. Gwardii poszły do Białegostoku – pozostaje więc w obu DP Gwardii 48 dział. Aby wiec było tam 226 dział to artyleria rezerwowa powinna liczyć 178 dział.
W wyliczeniu powyższym gdyby uwzględnić 1 eszelon wykazany przez Smitta – brakuje 123 dział, a jak przyjąć liczebność artylerii rezerwowej na 24 działa to brakuje 154 dział.
Ile liczył 2 eszelon w maju nie wiem. Ale wg stanu armii rosyjskiej na 16 kwietnia (zestawienie w IV tomie pamiętników Prądzyńskiego str 174 – cała artyleria rezerwowa to 117 dział (I eszelon 49 dział, drugi 68)) – nawet gdyby doliczyć cały II eszelon i przyjąć, że w i eszelonie przybyło 6 dział, to nadal do 226 brakuje 55 dział.

[Raleen]

Rzeczywiście, gra już dostępna obecnie tylko na rynku "wtórnym". Może kiedyś uda się zrobić reedycję, ale czy i kiedy, nie myślę nad tym, tym bardziej, że chciałbym wydać grę o kolejnej bitwie. Jeśli chodzi o publikacje, na których się opierałem przy ustalaniu składu i liczebności armii rosyjskiej, to generalnie te, które przewijają się u Ciebie, czyli: Puzyrewki, Smitt, Prądzyński, Tokarz, Kasparek. Być może coś tam jeszcze znalazłem u Pawłowskiego albo u Łosia, ale oni koncentrują się siłą rzeczy na stronie polskiej.

Na początku parę uwag. Zaznaczę, że gra pewne rzeczy "zaokrągla", więc nie musiałem rozstrzygać niektórych wątpliwości, a niekiedy mogłem "uogólnić". Co dokładnie mam na myśli? Jeśli chodzi o liczebność, skala jest taka, że 1 punkt siły w piechocie to 75 żołnierzy, 1 punkt siły w kawalerii to 50 żołnierzy, 1 punkt siły artylerii (dział) to 2 działa, zaś w przypadku liczebności obsługi jej oddanie za pomocą punktów siły jest do pewnego stopnia umowne, z zachowaniem pewnych ogólnych zależności np. że baterie ciężkie (pozycyjne) miały liczebniejsze obsługi niż lekkie, tak samo konne także nieco liczebniejsze w porównaniu do lekkich pieszych. Poza tym w miarę proporcjonalnie do liczby dział. Z kolei np. tabela ostrzału artyleryjskiego skonstruowana jest tak, że występują 3 przedziały siły ognia: 1-2, 3-4, 5-6, odpowiednio 1-4 działa, 5-8 dział, 9-12 dział, zatem w praktyce to czy bateria ma np. 5 czy 6 dział w grze nie ma znaczenia, nawet to czy ma 5 czy 7 też ma małe znaczenie. W przypadku piechoty rzeczywiste liczebności wypadają w zdecydowanej większości przypadków między wielokrotnościami 75, zatem też trzeba dokonać zaokrąglenia. Analogicznie wygląda to w kawalerii. Tego typu procesy mają miejsce przy przetwarzaniu danych historycznych na grę, przy czym w przypadku tej gry i tak starałem się to zrobić dość szczegółowo, choć jeszcze nie tak szczegółowo jak przy kolejnych grach, które robiłem bądź robię (z czasem nabiera się doświadczenia, wiadomo...). Do bitwy pod Iganiami także bardzo szczegółowo analizowałem OdB, zwłaszcza skład rosyjskiej artylerii, usiłując dojść nie tyle do ustaleń pewnych co do najbardziej prawdopodobnej wersji. Podobnie rzecz się miała z bitwą pod Ostrołęką z 1807 roku. Niedawno miałem natomiast okazję posiedzieć nad bitwą pod Grochowem.

Póki co może bez szerszego komentarza same dane jak to wygląda w grze. Postaram się w najbliższych dniach rozwinąć temat.

Armia rosyjska w bitwie pod Ostrołęką 26 maja 1831

Dywizja Lekkiej Kawalerii Gwardii (straż przednia Gwardii) - Nostitz
Pułk Strzelców Konnych Gwardii - 15 PS
Pułk Ułanów Gwardii - 15 PS
Pułk Dragonów Gwardii - 14 PS
Kozacy Gwardii (mniej więcej odpowiednik 1 sotni) - 3 PS
1 bateria lekkiej artylerii konnej gwardii - 6 dział
2 bateria lekkiej artylerii konnej gwardii - 6 dział

Straż przednia armii głównej - Berg
3 Pułk Karabinierów (2 bat.) - 14 PS
Jekaterynosławski Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
Pułk Kozaków Borysowa - 7 PS
Pułk Kozaków Sekretowa - 7 PS
Łubieński Pułk Huzarów - 12 PS
Pułk Kirasjerów Ks. Alberta - 9 PS

gen. Bistrom jako dowodzący Gwardią (formalnie wiadomo, że jej dowódcą był w. ks Michał) uznawany jest za dowódcę całej awangardy, jednocześnie podlega mu 1 Dywizja Kirasjerów, która w bitwie najprawdopodobniej występowała bez dowódcy (w grze nie ma dowódcy).

I Korpus Piechoty - Pahlen

1 Dywizja Piechoty - Manderstern
1 Pułk Jegrów (1 bat.) - 10 PS
2 Pułk Jegrów (1 bat.) - 7 PS
3 Pułk Morski (2 bat.) - 12 PS
4 Pułk Morski (2 bat.) - 13 PS
1/1 BAPol. - 8 dział

3 Dywizja Piechoty - Szkuryn
5 Pułk Jegrów (1 bat.) - 8 PS
6 Pułk Jegrów (1 bat.) - 10 PS
Staroingermanlandzki Pułk Piechoty (1 bat.) - 10 PS
Nowoingermanlandzki Pułk Piechoty (1 bat.) - 6 PS
Pułk Piechoty Kutuzowa (1 bat.) - 8 PS
1/3 BAPol. - 12 dział
2/3 BAPol. - 8 dział
3/3 BAPol. - 8 dział

1 Dywizja Huzarów - Łopuchin
Oliwiopolski Pułk Huzarów - 11 PS
Klastycki Pułk Huzarów - 11 PS
Sumski Pułk Huzarów - 12 PS
1/3 BAKon. - 8 dział
2/3 BAKon. - 8 dział

3 Dywizja Grenadierów - Nabukow
Syberyjski Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
Pułk Grenadierów Rumiancewa (2 bat.) - 19 PS
Pułk Grenadierów Suworowa (2 bat.) - 16 PS
Astrachański Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
5 Pułk Karabinierów (2 bat.) - 15 PS
6 Pułk Karabinierów (1 bat.) - 10 PS
1/3 BAGren. - 12 dział
2/3 BAGren. - 8 dział
3/3 BAGren. - 8 dział

1 Dywizja Kirasjerów
Pułk Kawalergardów - 16 PS
Pułk Gwardii Konnej - 15 PS
Pułk Cesarzowej - 15 PS
bateria artylerii konnej pozycyjnej gwardii - 8 dział

6 batalion saperów (jednostka armijna) - 5 PS

Gwardia Wielkiego Księcia Konstantego - Kuruta
Litewski Pułk Gwardii (2 bat.) - 14 PS
Wołyński Pułk Gwardii (2 bat.) - 20 PS
Grodzieński Pułk Huzarów Gwardii - 9 PS
5 bateria artylerii pieszej gwardii (pozycyjna) - 12 dział

2 Dywizja Grenadierów - Polujektow
Kijowski Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
Pułk Grenadierów Ks. Eugeniusza Wirtemberskiego (2 bat.) - 16 PS
4 Pułk Karabinierów (2 bataliony) - 14 PS
1/2 BAGren. - 8 dział
2/2 BAGren. - 8 dział
3/2 BAGren. - 8 dział

gen. ks. Szachowski występuje jako dowódca Korpusu Grenadierów.

3 Dywizja Kirasjerów - Kabłukow
Nowogrodzki Pułk Kirasjerów - 13 PS
17/9 BAKon. - 8 dział
18/9 BAKon. - 8 dział

[Przemo]

Rzeczywiście, gra już dostępna obecnie tylko na rynku "wtórnym".

Gdyby ktoś z czytających był zainteresowany sprzedażą to chętnie grę kupię.

Może kiedyś uda się zrobić reedycję, ale czy i kiedy, nie myślę nad tym, tym bardziej, że chciałbym wydać grę o kolejnej bitwie.

Chodzi o Grochów ?

Na początku parę uwag. Zaznaczę, że gra pewne rzeczy "zaokrągla", więc nie musiałem rozstrzygać niektórych wątpliwości, a niekiedy mogłem "uogólnić". Co dokładnie mam na myśli? Jeśli chodzi o liczebność, skala jest taka, że 1 punkt siły w piechocie to 75 żołnierzy, 1 punkt siły w kawalerii to 50 żołnierzy, 1 punkt siły artylerii (dział) to 2 działa, zaś w przypadku liczebności obsługi jej oddanie za pomocą punktów siły jest do pewnego stopnia umowne, z zachowaniem pewnych ogólnych zależności np. że baterie ciężkie (pozycyjne) miały liczebniejsze obsługi niż lekkie, tak samo konne także nieco liczebniejsze w porównaniu do lekkich pieszych. Poza tym w miarę proporcjonalnie do liczby dział. Z kolei np. tabela ostrzału artyleryjskiego skonstruowana jest tak, że występują 3 przedziały siły ognia: 1-2, 3-4, 5-6, odpowiednio 1-4 działa, 5-8 dział, 9-12 dział, zatem w praktyce to czy bateria ma np. 5 czy 6 dział w grze nie ma znaczenia, nawet to czy ma 5 czy 7 też ma małe znaczenie. W przypadku piechoty rzeczywiste liczebności wypadają w zdecydowanej większości przypadków między wielokrotnościami 75, zatem też trzeba dokonać zaokrąglenia. Analogicznie wygląda to w kawalerii. Tego typu procesy mają miejsce przy przetwarzaniu danych historycznych na grę, przy czym w przypadku tej gry i tak starałem się to zrobić dość szczegółowo, choć jeszcze nie tak szczegółowo jak przy kolejnych grach, które robiłem bądź robię (z czasem nabiera się doświadczenia, wiadomo...). Do bitwy pod Iganiami także bardzo szczegółowo analizowałem OdB, zwłaszcza skład rosyjskiej artylerii, usiłując dojść nie tyle do ustaleń pewnych co do najbardziej prawdopodobnej wersji. Podobnie rzecz się miała z bitwą pod Ostrołęką z 1807 roku.

Dziękuje za szybki odzew i wyjaśnienie.

Niedawno miałem natomiast okazję posiedzieć nad bitwą pod Grochowem.

O OdB pod Grochowem chętnie podyskutuje (jakoś te rosyjskie 65 bat i 86 szwadronów nie chcę się w paru punktach szczegółowych zgodzić , ale i po polskiej stronie kilka kwestii budzi moje wątpliwości) - ale nie wiem czy w tym wątku temat rozwijać ?

Postaram się w najbliższych dniach rozwinąć temat.

Chętnie podyskutuję.

Armia rosyjska w bitwie pod Ostrołęką 26 maja 1831

Przeglądając zestawienie nasunęły mi się następujące wątpliwości:

Straż przednia armii głównej - Berg
3 Pułk Karabinierów (2 bat.) - 14 PS
Jekaterynosławski Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
Pułk Kozaków Borysowa - 7 PS
Pułk Kozaków Sekretowa - 7 PS
Łubieński Pułk Huzarów - 12 PS
Pułk Kirasjerów Ks. Alberta - 9 PS

Rozumiem że baterie przydzieloną do straży przedniej uwzględniono w składzie macierzystej 2 DGren ?

1 Dywizja Piechoty - Manderstern
1 Pułk Jegrów (1 bat.) - 10 PS
2 Pułk Jegrów (1 bat.) - 7 PS
3 Pułk Morski (2 bat.) - 12 PS
4 Pułk Morski (2 bat.) - 13 PS
1/1 BAPol. - 8 dział

Tu jest kwestią o której pisałem
Różnica – 2 dział
Puzyrewski (str 263/264) podaje, iż do osłony taborów armii pozostała I brygada 1 DP z 2 działami. Nie podaje wprawdzie z której jednostki wydzielono te działa, ale przyjąłem, iż były to działa macierzystej dywizji.
Generalnie Smitt (T.II Tabela H str.233) podaje w składzie I Korpusu 46 dział – gdyby liczyć tak jak podaje Tokarz (1 DP – 8, 3 DP-28 i 1 D.Huz -14 dział) to w korpusie byłoby ich 50 – wg mnie było ich 46 po odjęciu 2 dział pozostawionych w osłonie taboru i 2 dział podanych w wyniku czeskiego błędu przy 1 D. Huz. (o czym pisałem w pkt. 4) . Oczywiście działa do wsparcia brygady mogły zostać wydzielone z 3 Brygady artylerii pieszej ale wtedy liczba dział spadłaby przy 3 DP do 26, a w przypadku 1 DP pozostałoby ich 8. Ale wtedy też nadal w składzie I K pozostaje 46 dział.

3 Dywizja Piechoty - Szkuryn
5 Pułk Jegrów (1 bat.) - 8 PS
6 Pułk Jegrów (1 bat.) - 10 PS
Staroingermanlandzki Pułk Piechoty (1 bat.) - 10 PS
Nowoingermanlandzki Pułk Piechoty (1 bat.) - 6 PS
Pułk Piechoty Kutuzowa (1 bat.) - 8 PS
1/3 BAPol. - 12 dział
2/3 BAPol. - 8 dział
3/3 BAPol. - 8 dział

5 pułk jegrów miał 513 bagn - nie powinno być 7 PS (7x75=525) ?
Staroingermanlandzki Pułk Piechoty miał 548 bagnetów nie powinno być 7 PS (7x75=525) ? czy to tylko przestawienie i w grze ten pułk ma 6 PS a Nowoingermanlandzki (744 bagn.) - 10 PS
W grze nie występuje pułk wielkołucki (491 bagn.) czy tylko nie ma go w zestawieniu ?

1 Dywizja Huzarów - Łopuchin
Oliwiopolski Pułk Huzarów - 11 PS
Klastycki Pułk Huzarów - 11 PS
Sumski Pułk Huzarów - 12 PS
1/3 BAKon. - 8 dział
2/3 BAKon. - 8 dział

Wg mnie dział w 1 D.Huz. powinno być 12 - tyle dział konnych podaje w składzie I Korpusu 7 maja Smitt (T.II Tabela G str.170). Ponadto wg zestawienie przyjęto dla I Korpusu 52 działa (8+28+16), a 20 maja Smitt (T.II Tabela H str.233) podaje w składzie I Korpusu 46 dział

3 Dywizja Grenadierów - Nabukow
Syberyjski Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
Pułk Grenadierów Rumiancewa (2 bat.) - 19 PS
Pułk Grenadierów Suworowa (2 bat.) - 16 PS
Astrachański Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
5 Pułk Karabinierów (2 bat.) - 15 PS
6 Pułk Karabinierów (1 bat.) - 10 PS
1/3 BAGren. - 12 dział
2/3 BAGren. - 8 dział
3/3 BAGren. - 8 dział

Zgadzając się z liczbą dział - powstaje pytanie skąd w 1/3 BAGren wzięły się dodatkowe 4 działa ?

Gwardia Wielkiego Księcia Konstantego - Kuruta
Litewski Pułk Gwardii (2 bat.) - 14 PS
Wołyński Pułk Gwardii (2 bat.) - 20 PS
Grodzieński Pułk Huzarów Gwardii - 9 PS
5 bateria artylerii pieszej gwardii (pozycyjna) - 12 dział

Grodzieński Pułk Huzarów Gwardii miał 557 szabel - nie powinno być 11 PS ? (11x5o=550)

2 Dywizja Grenadierów - Polujektow
Kijowski Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
Pułk Grenadierów Ks. Eugeniusza Wirtemberskiego (2 bat.) - 16 PS
4 Pułk Karabinierów (2 bataliony) - 14 PS
1/2 BAGren. - 8 dział
2/2 BAGren. - 8 dział
3/2 BAGren. - 8 dział

22 maja w K. Grenadierów wg Smitta (T.II Tabela I str.233) było 50 dział. Ponieważ w kolumnie Dybicza było ich z tego korpusu 36 (8 w straży przedniej i 28 w 3 Dyw. Grenadierów) w kolumnie Szachowskiego pozostaje ich 14. Ponieważ wg Puzyrewskiego w bitwie brało udział 6 dział z kompanii lekkiej nr 3 2 brygady, to przyjąłem, iż pozostałe 8 to kompania z 1 brygady artylerii pieszej grenadierów.

Jeżeli w grze przyjęto że przy 3 DGren było 28 dział to maksymalna liczba dział w 2 D.Gren. to 22 (w tym 8 przy straży przedniej Berga) i to przy założeniu, że w składzie korpusu nie było ani jednego działa z 1 BAGren
Kijowski Pułk Grenadierów miał 1 373 bagnety - nie powinno być 18 PS (18x75=1350) ?
Pułk Grenadierów Ks. Eugeniusza Wirtemberskiego miał 1 323 bagnety - nie powinno być 18 PS (18x75=1350) ?

3 Dywizja Kirasjerów - Kabłukow
Nowogrodzki Pułk Kirasjerów - 13 PS
17/9 BAKon. - 8 dział
18/9 BAKon. - 8 dział

Rozumiem, że w grze nie uwzględniono 1 D.Grenadierów, I brygada 3 D.Kir., I brygada 3 D. Uł. oraz artyleria rezerwowa z uwagi na to, że nie wzięły udziału w bitwie ?

[Raleen]

Co do składu wojsk w grze, starałem się wcześniej szybko odpisać, ale jeśli mamy to szczegółowo analizować wraz z OdB, do tego jeszcze wybiegając poza samą bitwę, bez sięgnięcia do literatury nie mogło się odbyć, a to zajęło mi chwilę czasu (i tak nie zajrzałem wszędzie). Postaram się bardziej szczegółowo odnieść do tematu, w tym do niektórych postawionych wcześniej problemów i wątpliwości.

Może kiedyś uda się zrobić reedycję, ale czy i kiedy, nie myślę nad tym, tym bardziej, że chciałbym wydać grę o kolejnej bitwie.

Chodzi o Grochów?

Tak, następny na celowniku jest Grochów.

Niedawno miałem natomiast okazję posiedzieć nad bitwą pod Grochowem.

O OdB pod Grochowem chętnie podyskutuje (jakoś te rosyjskie 65 bat i 86 szwadronów nie chcę się w paru punktach szczegółowych zgodzić , ale i po polskiej stronie kilka kwestii budzi moje wątpliwości) - ale nie wiem czy w tym wątku temat rozwijać?

Ja również, jak pisałem, bardzo chętnie podyskutuję, tym bardziej, że będzie mi to pomocne przy tworzeniu gry, a rzadko jest okazja znaleźć kogoś zainteresowanego dyskusją i jednocześnie kompetentnego w tych kwestiach. Myślę, że lepiej będzie założyć osobny wątek, żeby nam się nie mieszało.

Rozumiem, że baterię przydzieloną do straży przedniej uwzględniono w składzie macierzystej 2 DGren?

Tak, w tabelach artyleria 2 DGren. jest przypisana do tej dywizji, natomiast pojawia się na polu bitwy wcześniej. Jeśli chodzi o przyporządkowanie, po zapoznaniu się z opisem bitwy u Puzyrewskiego, zwłaszcza z opisem do mapek przedstawiających bitwę, postanowiłem, że pozostawię ją przy dywizjach ze względu na wątpliwości, jakie rodziły się zarówno co do składu, jak i faktycznego operowania wspólnie z piechotą i kawalerią poszczególnych dywizji (bądź zgrupowań równorzędnych). Generalnie jak się czyta ten opis to wygląda to w ten sposób, że w trakcie bitwy zależności od potrzeb wielokrotnie baterie przesuwano, detaszowano z nich mniejsze pododdziały, by potem znów je połączyć, nie zważając zbytnio na struktury i przyporządkowanie. Z kolei po południu większość dostępnych baterii (zapewne po wydzieleniu rezerwy) ustawiono w dwie wielkie baterie osłaniające z lewego brzegu Narwi rosyjski przyczółek na prawym brzegu.

1 Dywizja Piechoty – Manderstern
1 Pułk Jegrów (1 bat.) - 10 PS
2 Pułk Jegrów (1 bat.) - 7 PS
3 Pułk Morski (2 bat.) - 12 PS
4 Pułk Morski (2 bat.) - 13 PS
1/1 BAPol. - 8 dział

Tu jest kwestią o której pisałem
Różnica – 2 dział
Puzyrewski (str 263/264) podaje, iż do osłony taborów armii pozostała I brygada 1 DP z 2 działami. Nie podaje wprawdzie z której jednostki wydzielono te działa, ale przyjąłem, iż były to działa macierzystej dywizji.
Generalnie Smitt (T.II Tabela H str.233) podaje w składzie I Korpusu 46 dział – gdyby liczyć tak jak podaje Tokarz (1 DP – 8, 3 DP-28 i 1 D.Huz -14 dział) to w korpusie byłoby ich 50 – wg mnie było ich 46 po odjęciu 2 dział pozostawionych w osłonie taboru i 2 dział podanych w wyniku czeskiego błędu przy 1 D. Huz. (o czym pisałem w pkt. 4) . Oczywiście działa do wsparcia brygady mogły zostać wydzielone z 3 Brygady artylerii pieszej ale wtedy liczba dział spadłaby przy 3 DP do 26, a w przypadku 1 DP pozostałoby ich 8. Ale wtedy też nadal w składzie I K pozostaje 46 dział.

Myślę, że trudno jednoznacznie przesądzić ile dział ta bateria ostatecznie miała.

3 Dywizja Piechoty – Szkuryn
5 Pułk Jegrów (1 bat.) - 8 PS
6 Pułk Jegrów (1 bat.) - 10 PS
Staroingermanlandzki Pułk Piechoty (1 bat.) - 10 PS
Nowoingermanlandzki Pułk Piechoty (1 bat.) - 6 PS
Pułk Piechoty Kutuzowa (1 bat.) - 8 PS
1/3 BAPol. - 12 dział
2/3 BAPol. - 8 dział
3/3 BAPol. - 8 dział

5 pułk jegrów miał 513 bagn - nie powinno być 7 PS (7x75=525)?
Staroingermanlandzki Pułk Piechoty miał 548 bagnetów nie powinno być 7 PS (7x75=525)? czy to tylko przestawienie i w grze ten pułk ma 6 PS a Nowoingermanlandzki (744 bagn.) - 10 PS
W grze nie występuje pułk wielkołucki (491 bagn.) czy tylko nie ma go w zestawieniu?

Co do 5 Pułku Jegrów i ogólnie różnic na poziomie 1 PS (czasami 2 PS jak mamy dwubatalionowe pułki piechoty), brałem pod uwagę także globalną siłę całej dywizji i przykładowo, jeśli zdarzało się, że kilku jednostkom siła została zaokrąglona w dół, to niektóre bataliony dostawały 1 dodatkowy punkt, żeby zachować globalną siłę. Smitt podaje szczegółowe dane dotyczące poszczególnych pułków, ale w literaturze trafiają się też inne dane i to mogło w niektórych przypadkach wpłynąć na to, że jest nieznacznie inna siła niż wynikałoby to z danych podawanych przez Smitta. Poza tym co do zasady starałem się zaokrąglać w górę.

Jeśli chodzi o siłę Staro i Nowoingermanlandzkiego Pułku Piechoty – jest to moja pomyłka. Pułki „zamieniły się miejscami” tzn. Staroingermanlandzki ma siłę taką jaką powinien mieć Nowoingermanlandzki i na odwrót. Po wydaniu gry zdaje się to zauważyłem, ale że nikt poza mną tego nie dostrzegł i nikogo temat nie zainteresował na tyle by szczegółowo sprawdzić, więc tak zostało, a ja o temacie w zasadzie zapomniałem. Dla gry jako takiej nie ma to oczywiście znaczenia o tyle, że gracz ma dwa dokładnie takie same bataliony.

Co do Pułku Wielkołuckiego, jest on wymieniany przez Smitta w składzie 3 Dywizji Piechoty na dzień 22 maja, ale w bitwie pod Ostrołęką go nie było, przynajmniej tak wskazuje opis Puzyrewskiego (bazuję na wydanym w 1988 reprincie wydania z 1899 roku), który wydaje się tu dość skrupulatny. Warto zwrócić uwagę, że wyraźnie zaznacza on także jakie pułki pozostały na lewym brzegu Narwi (dotyczy głównie 1 Pułku Jegrów (Strzelców) gaszącego pożary w Ostrołęce):

s. 280: „(…) Dybicz, przypuszczając wciąż jeszcze możliwość stanowczego uderzenia na siebie Polaków, kazał hr. Pahlenowi 1-mu przeprowadzić na prawy brzeg Narwi pozostałe trzy bataliony 3-ciej dywizyi grenadierów, które ustawiono na lewem skrzydle, przy samej rzece, za nimi zaś 5 batalionów 3-ciej dywizyi pieszej gener. Szkuryna. Tym sposobem Pahlen miał na prawym brzegu rzeki całą zostającą pod jego dowództwem piechotę (za wyjątkiem 1-go pułku strzelców gaszącego dalej pożary w Ostrołęce, – razem 25 batalionów. Z liczby nowo-przybyłych wojsk 3-ciej dywizyi pieszej pułki Staro i Nowoingermanlandzki weszły na linię bojową na prawo od szosy, trzy zaś pozostałe (wszystkie pięć liczące po jednym batalionie) zostały z początku za nimi.”

Z kolei z poniższego fragmentu wynika, że w skład 3 DP w czasie bitwy wchodziło następujących pięć pułków: Staroingermanlandzki, Nowoingermanlandzki, 5 Jegrów (Strzelców), 6 Jegrów (Strzelców) i Kutuzowa:

s. 471 (opis do mapy bitwy): „V Dwa bataliony pułków Staroingermanlandzkiego i Nowoingermanlandzkiego pod dowództwem generał-majora Lüdersa, podtrzymywane przez trzy bataliony pułków 5-go i 6-go strzelców, oraz grenadyerskiego feldmarszałka księcia Kutuzowa Smoleńskiego, pod dowództwem generał-lejtnanta Szkuryna, przeszedłszy na prawy brzeg Narwi i przez odstępy batalionów generał-majora Mandersterna i generał-majora Berga, atakują i odpierają piechotę nieprzyjacielską, która wysunęła się do S.”

Można również podliczyć bataliony na prawym brzegu Narwi: 1 DP – 5 bat. (bez 1 jeg.), 3 DP – 5 bat., 3 DGren. – 11 bat., Berg – 4 bat. – razem wychodzi 25, czyli rachunek Puzyrewskiego zgadza się z podawanymi przez niego informacjami co do konkretnych jednostek.
Pięcibatalionowy skład 3 Dywizji Piechoty w bitwie pod Ostrołęką, wraz z informacją, że wszystkie zostały przeprawione na prawy brzeg rzeki, podaje Smitt (s. 256), na którym zapewne opierał się Puzyrewski.

1 Dywizja Huzarów – Łopuchin
Oliwiopolski Pułk Huzarów - 11 PS
Klastycki Pułk Huzarów - 11 PS
Sumski Pułk Huzarów - 12 PS
1/3 BAKon. - 8 dział
2/3 BAKon. - 8 dział

Wg mnie dział w 1 D.Huz. powinno być 12 - tyle dział konnych podaje w składzie I Korpusu 7 maja Smitt (T.II Tabela G str.170). Ponadto wg zestawienie przyjęto dla I Korpusu 52 działa (8+28+16), a 20 maja Smitt (T.II Tabela H str.233) podaje w składzie I Korpusu 46 dział.

Pamiętam, że spotykałem się z różnymi liczbami dział artylerii konnej 1 DHuz. Ostatecznie, zdaje się, że pod wpływem tych rozbieżności, zdecydowałem się dać każdej baterii siłę 4, czyli etatową (po wkroczeniu do Królestwa Polskiego). To może być 8 dział, ale równie dobrze 7, czyli wariant Tokarza.

3 Dywizja Grenadierów – Nabukow
Syberyjski Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
Pułk Grenadierów Rumiancewa (2 bat.) - 19 PS
Pułk Grenadierów Suworowa (2 bat.) - 16 PS
Astrachański Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
5 Pułk Karabinierów (2 bat.) - 15 PS
6 Pułk Karabinierów (1 bat.) - 10 PS
1/3 BAGren. - 12 dział
2/3 BAGren. - 8 dział
3/3 BAGren. - 8 dział

Zgadzając się z liczbą dział - powstaje pytanie skąd w 1/3 BAGren wzięły się dodatkowe 4 działa?

Temat artylerii jeszcze pociągnę osobno, natomiast tutaj tylko napiszę, że jak się kiedyś nad tym zastanawiałem, przychodziło mi do głowy być może najprostsze wyjaśnienie: że jednak nie wszystkie baterie zostały zredukowane przy wkraczaniu do Królestwa Polskiego w zimie z 12 dział do 8 i niektórym dywizjom pozostawiono jedną baterię 12-działową, aczkolwiek to było tylko moje przypuszczenie i przez porównanie ze stanami artylerii we wcześniejszych okresach można je podważać.

Gwardia Wielkiego Księcia Konstantego – Kuruta
Litewski Pułk Gwardii (2 bat.) - 14 PS
Wołyński Pułk Gwardii (2 bat.) - 20 PS
Grodzieński Pułk Huzarów Gwardii - 9 PS
5 bateria artylerii pieszej gwardii (pozycyjna) - 12 dział

Grodzieński Pułk Huzarów Gwardii miał 557 szabel - nie powinno być 11 PS? (11x50=550)

Znów wygląda na efekt „zaokrąglania” – dwa dywizjony, każdy o 1 punkt siły, chociaż w tym przypadku jest to mniej uzasadnione niż dla piechoty. Być może trafiłem na jakieś inne dane dotyczące tego pułku, w tej chwili nie jestem już w stanie stwierdzić, a może po prostu mój błąd.

2 Dywizja Grenadierów – Polujektow
Kijowski Pułk Grenadierów (2 bat.) - 16 PS
Pułk Grenadierów Ks. Eugeniusza Wirtemberskiego (2 bat.) - 16 PS
4 Pułk Karabinierów (2 bataliony) - 14 PS
1/2 BAGren. - 8 dział
2/2 BAGren. - 8 dział
3/2 BAGren. - 8 dział

22 maja w K. Grenadierów wg Smitta (T.II Tabela I str.233) było 50 dział. Ponieważ w kolumnie Dybicza było ich z tego korpusu 36 (8 w straży przedniej i 28 w 3 Dyw. Grenadierów) w kolumnie Szachowskiego pozostaje ich 14. Ponieważ wg Puzyrewskiego w bitwie brało udział 6 dział z kompanii lekkiej nr 3 2 brygady, to przyjąłem, iż pozostałe 8 to kompania z 1 brygady artylerii pieszej grenadierów.

Jeżeli w grze przyjęto że przy 3 DGren było 28 dział to maksymalna liczba dział w 2 D.Gren. to 22 (w tym 8 przy straży przedniej Berga) i to przy założeniu, że w składzie korpusu nie było ani jednego działa z 1 BAGren
Kijowski Pułk Grenadierów miał 1 373 bagnety - nie powinno być 18 PS (18x75=1350)?
Pułk Grenadierów Ks. Eugeniusza Wirtemberskiego miał 1 323 bagnety - nie powinno być 18 PS (18x75=1350)?

Do artylerii znowu postaram się odnieść osobno. Co do piechoty, rozbieżności wynikają z procesu „zaokrąglania”. Różnice wynoszą 2 punkty siły, czyli 1 punkt siły na batalion – bo te pułki są dwubatalionowe.

3 Dywizja Kirasjerów – Kabłukow
Nowogrodzki Pułk Kirasjerów - 13 PS
17/9 BAKon. - 8 dział
18/9 BAKon. - 8 dział

Rozumiem, że w grze nie uwzględniono 1 D.Grenadierów, I brygada 3 D.Kir., I brygada 3 D. Uł. oraz artyleria rezerwowa z uwagi na to, że nie wzięły udziału w bitwie?

Dokładnie z tego powodu je pominąłem, ponieważ w grze występują jednostki, które wzięły lub mogły wziąć udział w bitwie. Wspomniane przez Ciebie jednostki pojawiły się pod Ostrołęką w nocy z 26 na 27 maja i następnego dnia, czyli 27 maja. Natomiast pamiętam, że miałem tutaj wątpliwość co do artylerii czy Nowogrodzkiemu Pułkowi Kirasjerów powinna towarzyszyć jedna bateria konna czy dwie.

Co do wcześniej podnoszonych przez Ciebie kwestii:

1. Dywizja Lekkiej Jazdy Gwardii (Nostitz)
Pułk dragonów gwardii – 4 szwadrony 756 szabel
Pułk strzelców konnych gwardii – 4 szwadrony 747 szabel
Pułk ułanów gwardii – 4 szwadrony 756 szabel
bateria konna lekka gwardii nr 1 i 2 – 12 dział
Razem – 12 szwadronów, 1 sotnia – 2 192 szable, 12 dział
Generalnie się zgadza – różnicę 139 szabel to zapewne 1 sotnia, a 4 działa zostały wg Puzyrewskiego wysłane wraz z pułkiem huzarów gwardii przeciw Chłapowskiemu.
Powstaje pytanie, czy liczebność nie została zawyżona bo przecież gwardia poniosła w maju straty, no i czy ta sotnia to jeden ze szwadronów p. kozaków gwardii (6 szwadronów 847 szabel) czy to była jakaś sotnia zwykłego pułku kozaków.

Z tego co pisze Puzyrewski wynika, że to powinni być kozacy gwardii. Ich dwa szwadrony poprzedzały Dywizję Lekkiej Kawalerii Gwardii gen. Nostitza w marszu ku Ostrołęce, począwszy od 23 maja. Biorąc pod uwagę, że 3 szwadrony zostały wcześniej wydzielone do oddziału Sackena, z 6 szwadronów Pułku Kozaków Gwardii zostaje jeszcze 1, więc to byłaby ta „sotnia” w wykazie u Tokarza, chyba że to były te 2 szwadrony poprzedzające DLKaw. Gw. Tutaj stosowny fragment z Puzyrewskiego:

s. 264: „Nazajutrz 23 maja, kiedy odwrót Polaków stał się widocznym, Wielki Książę wysłał na ściganie ich dwa szwadrony kozaków gwardyi; następnie pod Tykocinem przeprawił się hr. Nostitz (poprzedzony przez dwie kompanie dla naprawy mostów) z brygadą lekkiej jazdy i 8 działami konnemi; dalej przeszedł rzekę pułk strzelców konnych gwardyi z 4-ma działami pod dowództwem gener. Słatwińskiego. Obadwa oddziały, złączywszy się, ścigały dnia tego nieprzyjaciela do Rudek (…)”

To samo pisze Smitt (s. 232), na którym zapewne bazował Puzyrewski.

Trudno mi wyobrazić sobie by Dywizji Lekkiej Kawalerii Gwardii nie pozostawiono chociaż niewielkiego oddziału kozackiego dla celów prowadzenia rozpoznania, tym bardziej, że miała ona stanowić awangardę. Z kolei jaki sens miało przydzielanie jej specjalnie jakichś liniowych oddziałów kozackich, skoro miała ona w swoim składzie „własny” gwardyjski pułk kozaków.

7. 1 Dywizja Kirasjerów
I brygada
Pułk Kawalergardów – 4 szwadrony – 788 szabel
Pułk Gwardii Konnej – 4 szwadrony – 779 szabel
II brygada
Pułk kirasjerów Cesarzowej – 4 szwadrony – 782 szable
bateria konna pozycyjna gwardii Nr 4 – 8 dział

Razem – 12 szwadronów – 2 349 szabel, 8 dział.
W. Tokarz nie określa, które pułki 1 Dywizji Kirasjerów jego zdaniem wchodziły w skład kolumny Dybicza. Wg Puzyrewskiego w jej skład wchodziły 3 a nie 2 pułki tej dywizji, a przy gwardii (przy 1 DP) pozostał jedynie pułk Lejb-kirasjerów. Wersje Puzyrewskiego potwierdza też pośrednio sam Tokarz, gdyż z jego wyliczenia sił rosyjskich po odjęciu sił kolumn Dybicza i Szachowskiego, w Gwardii pozostało jedynie 6 szwadronów – a w przypadku, gdyby z Dybiczem maszerowały jedynie 2 pułki tej dywizji, to powinno ich zostać minimum 8.
W sumie wg moich obliczeń w skład kolumny Dybicza wchodziło 27 batalionów, 48 szwadronów, 70 dział pieszych i 32 działa konne (w tym 20 dział konnych z K.Gwardii) – 16 508 bagnetów, 7 409 szabli, 102 działa
Różnica – więcej o 6 szwadronów, 136 bagnetów i 867 szabel i 4 działa mniej (w ramach I Korpusu)

Co do tego, że z tyłu został tylko jeden pułk kirasjerów przyznam, że nie miałem wątpliwości. W zbyt wielu miejscach pojawia się informacja o tym u Puzyrewskiego (ew. inne informacje potwierdzające ją), by przyjąć inną wersję. Zapewne podobnie jest u Smitta (nie sprawdzałem, trochę musiałbym poszperać za tą informacją), z którego Puzyrewski dość obszernie przepisywał.

Jeśli chodzi o artylerię, najbardziej szczegółowy, poza wykazami OdB u Smitta, jest opis do mapek przedstawiających bitwę w dziele Puzyrewskiego. Formowanie dwóch wielkich baterii nad brzegiem Narwi:

1 faza (z opisu mapek):
Na lewo od miasta (bateria Tolla):
4 działa niezidentyfikowanej baterii, prawdopodobnie z I Korpusu

Na prawo od miasta (bateria Gorczakowa/Gerbela):
3 działa – 2/3 BAGren.
4 działa – 1 i 2 Baterii Lekkiej Artylerii Konnej Gw.

Z opisu w książce:
Gorczakow (na prawo od miasta) – 3 działa 2/3 BAGren.
Gerbel (na prawo od miasta) – 4 działa z korpusu grenadierskiego
Toll (na lewo od miasta) – 2 działa konne, którym towarzyszyli huzarzy (z 1 DHuz.)

2 faza (z opisu mapek):
Na lewo od miasta:
12 dział – 1/3 BAGren.
8 dział – 3/3 BAPol.
4 działa – 1/3 BAPol.

Na prawo od miasta:
4 działa – 1/3 BAPol.

3 faza (z opisu mapek):
Na lewo od miasta:
6 dział – 3/2 BAGren.

Na prawo od miasta:
8 dział – Bateria Artylerii Konnej Pozycyjnej Gw. + 2 Bateria Lekkiej Artylerii Konnej Gw.
4 działa – 2/2 BAGren. (dokładnie: 2 brygada grenadierów kompania pozycyjna gwardii nr 2)
8 dział – Bateria Artylerii Pozycyjnej Gwardii nr 5

4 działa 2/2 BAGren. przeszły na prawy brzeg Narwi.

Walki pod Ostrołęką tuż przed południem:
Ks. Gorczakow rozstawia dwie baterie pozycyjne 2 i 3 BAGren. posiadające łącznie 16 dział. Razem z nimi rozstawiono 4 działa baterii pozycyjnej nr 1 (liniowej czyli z 1 albo 3 DP) oraz 6 dział z 1 i 2 Baterii Lekkiej Artylerii Konnej Gwardii.

Sporo danych, ale są one niekompletne, więc trudno wyciągnąć pewne wnioski co do niektórych kwestii, natomiast to co można powiedzieć, to prawdopodobnie 2/2 BAGren. pojawiła się dość późno, na co wskazywałyby informacje o tym, że 4 działa z tej baterii dołączają do baterii na prawo od miasta (Gorczakowa/Gerbela) mniej więcej w tym samym czasie co artyleria towarzysząca Szachowskiemu. Pojawia się też informacja, że mniej więcej wtedy kolejne 4 działa z tej baterii zostają przeprawione na prawy brzeg Narwi by udzielać bezpośredniego wsparcia walczącym tam oddziałom, przydzielili je najprawdopodobniej batalionom Berga. Opis jest niejasny o tyle, że co do tych pierwszych 4 dział pojawia się tam tajemnicza „2 brygada grenadierów kompania pozycyjna gwardii nr 2”. Być może jest to nawiązanie do Brygady Artylerii Gwardii i Grenadierów, ale ona nie miała 2 baterii pozycyjnej, występowała tam, przynajmniej przed powstaniem, 2 bateria, ale lekka. Nie ma jednak nigdzie wspominanej w OdB Smitta takiej baterii w składzie zarówno armii głównej, jak i gwardii, dlatego też przyjąłem, iż jest to błąd w opisie i chodzi o 2/2 BAGren. Opierając się na tym, inaczej niż Ty, przyjąłem, że ta bateria pojawiła się na polu bitwy najpóźniej spośród baterii 2 DGren., choć zdaję sobie sprawę, że te dane nie są pewne. Tym bardziej, że któraś z baterii pozycyjnych z 2 DGren. operowała pod Ostrołęką od rana – w tej sytuacji musiała do być 1/2 BAGren.

Wszystkie te ustalenia, a po części przypuszczenia, są jednak niepewne o tyle, że część dział znajdowała się w odwodzie. Puzyrewski podaje, że łącznie Dybicz miał po godz. 15.00 pod Ostrołęką 126 dział, z czego około 70 w linii, 10 zdemontowanych i około 50 w odwodzie. Widać natomiast, które baterie brały udział w bitwie i mniej więcej kiedy wchodziły do akcji.

Nawiązując do tego o czym pisałem wcześniej, to co można jeszcze powiedzieć w oparciu o te informacje, to że nieraz operowano częściami baterii, jak było trzeba to dzielono, innym razem łączono. Niby formowali pod Ostrołęką dwie wielkie baterie. Jedną formował z początku Gorczakow, a potem Gerbel, czyli dowódca artylerii w Korpusie Grenadierów. Wydawałoby się w związku z tym, że przynajmniej baterie z tego korpusu powinien starać się skupić pod swoimi rozkazami, skoro to były baterie z jego dywizji artylerii. Tymczasem część dział z baterii grenadierskich jest po lewej stronie miasta, w drugiej wielkiej baterii (Tolla). Inny dobry przykład to bateria 1/3 BAPol., której 4 działa znajdują się po lewej stronie miasta, w baterii Tolla, a 4 po prawej w baterii Gorczakowa/Gerbela. Przy okazji, skoro znajdująca się po lewej wielka bateria miała składać się z baterii liniowych, to znowu częściowo złamano struktury.

Oczywiście zdaję sobie sprawę, że nie odniosłem się do wszystkiego i daleko do wyczerpania tematu, zwłaszcza jeśli chodzi o artylerię, która jak rozumiem najbardziej Cię interesuje (i jest najtrudniejsza), szczególnie gdybyśmy mieli analizować nie tylko samą bitwę, ale i tło operacyjne.

[Przemo]

Ja również, jak pisałem, bardzo chętnie podyskutuję, tym bardziej, że będzie mi to pomocne przy tworzeniu gry, a rzadko jest okazja znaleźć kogoś zainteresowanego dyskusją i jednocześnie kompetentnego w tych kwestiach. Myślę, że lepiej będzie założyć osobny wątek, żeby nam się nie mieszało.

Ok - zbiorę to co mam w całość i założę w weekend nowy wątek dotyczący Grochowa.

Tak, w tabelach artyleria 2 DGren. jest przypisana do tej dywizji, natomiast pojawia się na polu bitwy wcześniej. Jeśli chodzi o przyporządkowanie, po zapoznaniu się z opisem bitwy u Puzyrewskiego, zwłaszcza z opisem do mapek przedstawiających bitwę, postanowiłem, że pozostawię ją przy dywizjach ze względu na wątpliwości, jakie rodziły się zarówno co do składu, jak i faktycznego operowania wspólnie z piechotą i kawalerią poszczególnych dywizji (bądź zgrupowań równorzędnych). Generalnie jak się czyta ten opis to wygląda to w ten sposób, że w trakcie bitwy zależności od potrzeb wielokrotnie baterie przesuwano, detaszowano z nich mniejsze pododdziały, by potem znów je połączyć, nie zważając zbytnio na struktury i przyporządkowanie. Z kolei po południu większość dostępnych baterii (zapewne po wydzieleniu rezerwy) ustawiono w dwie wielkie baterie osłaniające z lewego brzegu Narwi rosyjski przyczółek na prawym brzegu.

Zgadzam się z tym opisem - co, biorąc pod uwagę luki w opisach komplikuje mocno ustalenia co do składu artylerii.

W kwestii artylerii 1 DP i 1 D.Huz.

Myślę, że trudno jednoznacznie przesądzić ile dział ta bateria ostatecznie miała.
Pamiętam, że spotykałem się z różnymi liczbami dział artylerii konnej 1 DHuz. Ostatecznie, zdaje się, że pod wpływem tych rozbieżności, zdecydowałem się dać każdej baterii siłę 4, czyli etatową (po wkroczeniu do Królestwa Polskiego). To może być 8 dział, ale równie dobrze 7, czyli wariant Tokarza.

Wprost dowodu nie ma - ale jeżeli przyjmujemy że dane Smitta są prawidłowe co do liczby bagnetów, to i dane dotyczące artylerii trzeba tak traktować - a w konsekwencji, aby wyszło 46 dział w 3 dywizjach I Korpusu to wersja Tokarza (1 DP – 8, 3 DP-28 i 1 D.Huz -14 dział - 50 dział) podobnie jak przyjęta w grze (1 DP – 8, 3 DP-28 i 1 D.Huz -16 dział - 52 dział) jest nieprawidłowa. Sądzę, iż mój pomysł 1 DP – 6, 3 DP-28 i 1 D.Huz -12 dział jako zgodny ze Smittem (nie tylko z zestawieniem z 22 mają, ale i z informacją że 7 maja w I Korpusie było 12 dział konnych i wzmianką u Puzyrewskiego (Puzyrewski (str 263/264) podaje, iż do osłony taborów armii pozostała I brygada 1 DP z 2 działami) - wyjaśnia te rozbieżności, a hipoteza przedstawiona niżej stanowi dodatkowe wyjaśnienie tej kwestii.


Co do kwestii 3 3BAGren

Temat artylerii jeszcze pociągnę osobno, natomiast tutaj tylko napiszę, że jak się kiedyś nad tym zastanawiałem, przychodziło mi do głowy być może najprostsze wyjaśnienie: że jednak nie wszystkie baterie zostały zredukowane przy wkraczaniu do Królestwa Polskiego w zimie z 12 dział do 8 i niektórym dywizjom pozostawiono jedną baterię 12-działową, aczkolwiek to było tylko moje przypuszczenie i przez porównanie ze stanami artylerii we wcześniejszych okresach można je podważać.

Ale jak popatrzysz u Puzyrewskiego na zestawienie sił rosyjskich na str. 26 to przy wszystkich korpusach baterie piesze mają po 12 dział, a w Korpusie grenadierów od razu 8. Akcja redukcji baterii (Puzyrewski str 63) dotyczyła 96 dział I i VI korpusu oraz III korpusu jazdy* - więc przypuszczam, iż może w Grenadierskich BA etatowo było po 8 dział ? Co do tych 4 dział to zastanawiam się czy 3 3BAGren. nie wzmocniło 4 działa z I Korpusu - 7 maja w 3 D.Gren. wchodziła w skład I K wspieranego przez 76 dział - jeżeli w w 3 3BAGren były 24 działa, to artylerię I K tworzyłoby 52 działa. Skoro 22 maja I Korpus wspierało 46 dział to przydzielenie 4 dzial z I K do 3 DGren i informacja o pozostawieni 2 dział do osłony taborów armii wraz I brygadą 1 DP wyjaśnia redukcję "organicznej" artylerii I Korpusu z 52 do 46 dział
No ale to tylko hipoteza - chyba w oparciu o dostępna literaturę nie rozstrzygniemy tego definitywnie.

* Chociaż jak popatrzeć na zestawienie sił rosyjskich z 6 lutego to był 3 wyjątki - 1 BA pozostala w sile 30 a nie 24 dział, a 1 Ba Konna 18, a nie 16 dział, oraz zredukowano 4 działa w baterii konnej gwardii nr 3 z Oddziału Wielkiego Księcia, zostawiając bat. piesza gwardii w składzie 12 dział. W ten sposób mamy redukcję I K - 36 dział, VI K - 40 dział, III K.Kaw. - 16 dział. Oddział Gwardii Wlk. Ks. - 4 działa - razem 96 dział

Co do 5 Pułku Jegrów i ogólnie różnic na poziomie 1 PS (czasami 2 PS jak mamy dwubatalionowe pułki piechoty), brałem pod uwagę także globalną siłę całej dywizji i przykładowo, jeśli zdarzało się, że kilku jednostkom siła została zaokrąglona w dół, to niektóre bataliony dostawały 1 dodatkowy punkt, żeby zachować globalną siłę. Smitt podaje szczegółowe dane dotyczące poszczególnych pułków, ale w literaturze trafiają się też inne dane i to mogło w niektórych przypadkach wpłynąć na to, że jest nieznacznie inna siła niż wynikałoby to z danych podawanych przez Smitta. Poza tym co do zasady starałem się zaokrąglać w górę.

Jeśli chodzi o siłę Staro i Nowoingermanlandzkiego Pułku Piechoty – jest to moja pomyłka. Pułki „zamieniły się miejscami” tzn. Staroingermanlandzki ma siłę taką jaką powinien mieć Nowoingermanlandzki i na odwrót. Po wydaniu gry zdaje się to zauważyłem, ale że nikt poza mną tego nie dostrzegł i nikogo temat nie zainteresował na tyle by szczegółowo sprawdzić, więc tak zostało, a ja o temacie w zasadzie zapomniałem. Dla gry jako takiej nie ma to oczywiście znaczenia o tyle, że gracz ma dwa dokładnie takie same bataliony.

Co do Pułku Wielkołuckiego, jest on wymieniany przez Smitta w składzie 3 Dywizji Piechoty na dzień 22 maja, ale w bitwie pod Ostrołęką go nie było, przynajmniej tak wskazuje opis Puzyrewskiego (bazuję na wydanym w 1988 reprincie wydania z 1899 roku), który wydaje się tu dość skrupulatny. Warto zwrócić uwagę, że wyraźnie zaznacza on także jakie pułki pozostały na lewym brzegu Narwi (dotyczy głównie 1 Pułku Jegrów (Strzelców) gaszącego pożary w Ostrołęce):

s. 280: „(…) Dybicz, przypuszczając wciąż jeszcze możliwość stanowczego uderzenia na siebie Polaków, kazał hr. Pahlenowi 1-mu przeprowadzić na prawy brzeg Narwi pozostałe trzy bataliony 3-ciej dywizyi grenadierów, które ustawiono na lewem skrzydle, przy samej rzece, za nimi zaś 5 batalionów 3-ciej dywizyi pieszej gener. Szkuryna. Tym sposobem Pahlen miał na prawym brzegu rzeki całą zostającą pod jego dowództwem piechotę (za wyjątkiem 1-go pułku strzelców gaszącego dalej pożary w Ostrołęce, – razem 25 batalionów. Z liczby nowo-przybyłych wojsk 3-ciej dywizyi pieszej pułki Staro i Nowoingermanlandzki weszły na linię bojową na prawo od szosy, trzy zaś pozostałe (wszystkie pięć liczące po jednym batalionie) zostały z początku za nimi.”

Z kolei z poniższego fragmentu wynika, że w skład 3 DP w czasie bitwy wchodziło następujących pięć pułków: Staroingermanlandzki, Nowoingermanlandzki, 5 Jegrów (Strzelców), 6 Jegrów (Strzelców) i Kutuzowa:

s. 471 (opis do mapy bitwy): „V Dwa bataliony pułków Staroingermanlandzkiego i Nowoingermanlandzkiego pod dowództwem generał-majora Lüdersa, podtrzymywane przez trzy bataliony pułków 5-go i 6-go strzelców, oraz grenadyerskiego feldmarszałka księcia Kutuzowa Smoleńskiego, pod dowództwem generał-lejtnanta Szkuryna, przeszedłszy na prawy brzeg Narwi i przez odstępy batalionów generał-majora Mandersterna i generał-majora Berga, atakują i odpierają piechotę nieprzyjacielską, która wysunęła się do S.”

Można również podliczyć bataliony na prawym brzegu Narwi: 1 DP – 5 bat. (bez 1 jeg.), 3 DP – 5 bat., 3 DGren. – 11 bat., Berg – 4 bat. – razem wychodzi 25, czyli rachunek Puzyrewskiego zgadza się z podawanymi przez niego informacjami co do konkretnych jednostek.
Pięcibatalionowy skład 3 Dywizji Piechoty w bitwie pod Ostrołęką, wraz z informacją, że wszystkie zostały przeprawione na prawy brzeg rzeki, podaje Smitt (s. 256), na którym zapewne opierał się Puzyrewski.

Co do różnic na poziomie 1 PS ok, w skali całej bitwy to detal - zwłaszcza że dane Smitta są sprzed kilku dni przed bitwą, a trudno przypuszczać, aby intensywny marsz Dybicza nie spowodował strat marszowych. No i faktycznie zamiana sił pomiędzy 2 pulkami dla gracza nie powoduje różnicy.

Nie neguję, iż na prawym brzegu Narwi pułku Wielkołuckiego nie było, ale czy to oznacza, iż nie przebywał na lewym w dniu bitwy ? Tokarz wymienia go w składzie prawej kolumny, a u Puzyrewskiego nie ma wzmianki o jego wydzieleniu.

Dokładnie z tego powodu je pominąłem, ponieważ w grze występują jednostki, które wzięły lub mogły wziąć udział w bitwie. Wspomniane przez Ciebie jednostki pojawiły się pod Ostrołęką w nocy z 26 na 27 maja i następnego dnia, czyli 27 maja. Natomiast pamiętam, że miałem tutaj wątpliwość co do artylerii czy Nowogrodzkiemu Pułkowi Kirasjerów powinna towarzyszyć jedna bateria konna czy dwie.

To materiał na scenariusz alternatywny Po stronie rosyjskiej siły obu kolumn a Polaków wzmacnia 2 DP.

Co do wcześniej podnoszonych przez Ciebie kwestii:

Z tego co pisze Puzyrewski wynika, że to powinni być kozacy gwardii. Ich dwa szwadrony poprzedzały Dywizję Lekkiej Kawalerii Gwardii gen. Nostitza w marszu ku Ostrołęce, począwszy od 23 maja. Biorąc pod uwagę, że 3 szwadrony zostały wcześniej wydzielone do oddziału Sackena, z 6 szwadronów Pułku Kozaków Gwardii zostaje jeszcze 1, więc to byłaby ta „sotnia” w wykazie u Tokarza, chyba że to były te 2 szwadrony poprzedzające DLKaw. Gw. Tutaj stosowny fragment z Puzyrewskiego:

s. 264: „Nazajutrz 23 maja, kiedy odwrót Polaków stał się widocznym, Wielki Książę wysłał na ściganie ich dwa szwadrony kozaków gwardyi; następnie pod Tykocinem przeprawił się hr. Nostitz (poprzedzony przez dwie kompanie dla naprawy mostów) z brygadą lekkiej jazdy i 8 działami konnemi; dalej przeszedł rzekę pułk strzelców konnych gwardyi z 4-ma działami pod dowództwem gener. Słatwińskiego. Obadwa oddziały, złączywszy się, ścigały dnia tego nieprzyjaciela do Rudek (…)”

To samo pisze Smitt (s. 232), na którym zapewne bazował Puzyrewski.

Trudno mi wyobrazić sobie by Dywizji Lekkiej Kawalerii Gwardii nie pozostawiono chociaż niewielkiego oddziału kozackiego dla celów prowadzenia rozpoznania, tym bardziej, że miała ona stanowić awangardę. Z kolei jaki sens miało przydzielanie jej specjalnie jakichś liniowych oddziałów kozackich, skoro miała ona w swoim składzie „własny” gwardyjski pułk kozaków.

Zgadzam się z tobą, iż jest to logiczne, iż ta "sotnią" był "brakujący" w składzie K. Gwardii 6 szwadron pułku kozaków gwardii - ale w takim razie Tokarz popełnił mały błąd terminologiczny - p.koz. gwardii traktowany jako regularny dzielił się na szwadrony, a nie na sotnie.

Co do tego, że z tyłu został tylko jeden pułk kirasjerów przyznam, że nie miałem wątpliwości. W zbyt wielu miejscach pojawia się informacja o tym u Puzyrewskiego (ew. inne informacje potwierdzające ją), by przyjąć inną wersję. Zapewne podobnie jest u Smitta (nie sprawdzałem, trochę musiałbym poszperać za tą informacją), z którego Puzyrewski dość obszernie przepisywał.

Czyli zgadzamy się co do błędu Tokarza co do składu 1 D. Kir.

Jeśli chodzi o artylerię, najbardziej szczegółowy, poza wykazami OdB u Smitta, jest opis do mapek przedstawiających bitwę w dziele Puzyrewskiego. Formowanie dwóch wielkich baterii nad brzegiem Narwi:

1 faza (z opisu mapek):
Na lewo od miasta (bateria Tolla):
4 działa niezidentyfikowanej baterii, prawdopodobnie z I Korpusu

Na prawo od miasta (bateria Gorczakowa/Gerbela):
3 działa – 2/3 BAGren.
4 działa – 1 i 2 Baterii Lekkiej Artylerii Konnej Gw.

Z opisu w książce:
Gorczakow (na prawo od miasta) – 3 działa 2/3 BAGren.
Gerbel (na prawo od miasta) – 4 działa z korpusu grenadierskiego
Toll (na lewo od miasta) – 2 działa konne, którym towarzyszyli huzarzy (z 1 DHuz.)

2 faza (z opisu mapek):
Na lewo od miasta:
12 dział – 1/3 BAGren.
8 dział – 3/3 BAPol.
4 działa – 1/3 BAPol.

Na prawo od miasta:
4 działa – 1/3 BAPol.

3 faza (z opisu mapek):
Na lewo od miasta:
6 dział – 3/2 BAGren.

Na prawo od miasta:
8 dział – Bateria Artylerii Konnej Pozycyjnej Gw. + 2 Bateria Lekkiej Artylerii Konnej Gw.
4 działa – 2/2 BAGren. (dokładnie: 2 brygada grenadierów kompania pozycyjna gwardii nr 2)
8 dział – Bateria Artylerii Pozycyjnej Gwardii nr 5

4 działa 2/2 BAGren. przeszły na prawy brzeg Narwi.

Walki pod Ostrołęką tuż przed południem:
Ks. Gorczakow rozstawia dwie baterie pozycyjne 2 i 3 BAGren. posiadające łącznie 16 dział. Razem z nimi rozstawiono 4 działa baterii pozycyjnej nr 1 (liniowej czyli z 1 albo 3 DP) oraz 6 dział z 1 i 2 Baterii Lekkiej Artylerii Konnej Gwardii.

Sporo danych, ale są one niekompletne, więc trudno wyciągnąć pewne wnioski co do niektórych kwestii, natomiast to co można powiedzieć, to prawdopodobnie 2/2 BAGren. pojawiła się dość późno, na co wskazywałyby informacje o tym, że 4 działa z tej baterii dołączają do baterii na prawo od miasta (Gorczakowa/Gerbela) mniej więcej w tym samym czasie co artyleria towarzysząca Szachowskiemu. Pojawia się też informacja, że mniej więcej wtedy kolejne 4 działa z tej baterii zostają przeprawione na prawy brzeg Narwi by udzielać bezpośredniego wsparcia walczącym tam oddziałom, przydzielili je najprawdopodobniej batalionom Berga. Opis jest niejasny o tyle, że co do tych pierwszych 4 dział pojawia się tam tajemnicza „2 brygada grenadierów kompania pozycyjna gwardii nr 2”. Być może jest to nawiązanie do Brygady Artylerii Gwardii i Grenadierów, ale ona nie miała 2 baterii pozycyjnej, występowała tam, przynajmniej przed powstaniem, 2 bateria, ale lekka. Nie ma jednak nigdzie wspominanej w OdB Smitta takiej baterii w składzie zarówno armii głównej, jak i gwardii, dlatego też przyjąłem, iż jest to błąd w opisie i chodzi o 2/2 BAGren. Opierając się na tym, inaczej niż Ty, przyjąłem, że ta bateria pojawiła się na polu bitwy najpóźniej spośród baterii 2 DGren., choć zdaję sobie sprawę, że te dane nie są pewne. Tym bardziej, że któraś z baterii pozycyjnych z 2 DGren. operowała pod Ostrołęką od rana – w tej sytuacji musiała do być 1/2 BAGren.

Wszystkie te ustalenia, a po części przypuszczenia, są jednak niepewne o tyle, że część dział znajdowała się w odwodzie. Puzyrewski podaje, że łącznie Dybicz miał po godz. 15.00 pod Ostrołęką 126 dział, z czego około 70 w linii, 10 zdemontowanych i około 50 w odwodzie. Widać natomiast, które baterie brały udział w bitwie i mniej więcej kiedy wchodziły do akcji.

Nawiązując do tego o czym pisałem wcześniej, to co można jeszcze powiedzieć w oparciu o te informacje, to że nieraz operowano częściami baterii, jak było trzeba to dzielono, innym razem łączono. Niby formowali pod Ostrołęką dwie wielkie baterie. Jedną formował z początku Gorczakow, a potem Gerbel, czyli dowódca artylerii w Korpusie Grenadierów. Wydawałoby się w związku z tym, że przynajmniej baterie z tego korpusu powinien starać się skupić pod swoimi rozkazami, skoro to były baterie z jego dywizji artylerii. Tymczasem część dział z baterii grenadierskich jest po lewej stronie miasta, w drugiej wielkiej baterii (Tolla). Inny dobry przykład to bateria 1/3 BAPol., której 4 działa znajdują się po lewej stronie miasta, w baterii Tolla, a 4 po prawej w baterii Gorczakowa/Gerbela. Przy okazji, skoro znajdująca się po lewej wielka bateria miała składać się z baterii liniowych, to znowu częściowo złamano struktury.

Oczywiście zdaję sobie sprawę, że nie odniosłem się do wszystkiego i daleko do wyczerpania tematu, zwłaszcza jeśli chodzi o artylerię, która jak rozumiem najbardziej Cię interesuje (i jest najtrudniejsza), szczególnie gdybyśmy mieli analizować nie tylko samą bitwę, ale i tło operacyjne.

Bardzo dobre podsumowanie opisu u Puzyrewskiego - zgadzam się, że niestety opisy są niekompletne i pewnie bez dostępu do jakiś materiałów źródłowych, tylko na podstawie literatury kwestii ostatecznie nie rozstrzygniemy.

Pozostaje nam jeszcze kwestia 2 GrenBA w grze przyjęto, iż były to 24 działa - tak jak pisałem wg mnie to za dużo. Wg Smitta (T.II Tabela I str.233) 22 maja w K.Gren. było 50 dział - jeżeli w 3 BA Grem - było 28 (w tym jak przypuszczam 4 dodatkowo do niej przydzielone) - to na 1 i 2 BAGren - pozostaje 22 działa - wg mnie trudno przypuszczać, aby przy 1 DGren nie pozostało ani 1 działo z dywizyjnej brygady. Koresponduję z tym wymienienie przez Puzyrewskiego jedynie 2/2 i 2/3 BAGren z ktorych jest mowa o 6 działach – 3/2 BAGren. Wtedy podział byłby 14 dział 2 BA Gren (w tym 2/3 BAGren początkowo w skladzie straży przedniej Berga) i 8 z 1 BA Gren - raze 22 "brakujące" do 50 dział z K.Grenadierów.

[Raleen]

Wprost dowodu nie ma - ale jeżeli przyjmujemy że dane Smitta są prawidłowe co do liczby bagnetów, to i dane dotyczące artylerii trzeba tak traktować – a w konsekwencji, aby wyszło 46 dział w 3 dywizjach I Korpusu to wersja Tokarza (1 DP – 8, 3 DP – 28 i 1 D.Huz – 14 dział – 50 dział) podobnie jak przyjęta w grze (1 DP – 8, 3 DP – 28 i 1 D.Huz – 16 dział – 52 dział) jest nieprawidłowa. Sądzę, iż mój pomysł 1 DP – 6, 3 DP – 28 i 1 D.Huz – 12 dział jako zgodny ze Smittem (nie tylko z zestawieniem z 22 mają, ale i z informacją że 7 maja w I Korpusie było 12 dział konnych i wzmianką u Puzyrewskiego (Puzyrewski (str 263/264) podaje, iż do osłony taborów armii pozostała I brygada 1 DP z 2 działami) – wyjaśnia te rozbieżności, a hipoteza przedstawiona niżej stanowi dodatkowe wyjaśnienie tej kwestii.

Tak, tu wydaje mi się, z dużym prawdopodobieństwem, że możesz mieć rację.

Ale jak popatrzysz u Puzyrewskiego na zestawienie sił rosyjskich na str. 26 to przy wszystkich korpusach baterie piesze mają po 12 dział, a w Korpusie grenadierów od razu 8. Akcja redukcji baterii (Puzyrewski str 63) dotyczyła 96 dział I i VI korpusu oraz III korpusu jazdy* – więc przypuszczam, iż może w Grenadierskich BA etatowo było po 8 dział? Co do tych 4 dział to zastanawiam się czy 3 3BAGren. nie wzmocniło 4 działa z I Korpusu – 7 maja w 3 D.Gren. wchodziła w skład I K wspieranego przez 76 dział – jeżeli w 3 3BAGren były 24 działa, to artylerię I K tworzyłoby 52 działa. Skoro 22 maja I Korpus wspierało 46 dział to przydzielenie 4 dział z I K do 3 DGren i informacja o pozostawieniu 2 dział do osłony taborów armii wraz I brygadą 1 DP wyjaśnia redukcję "organicznej" artylerii I Korpusu z 52 do 46 dział. No ale to tylko hipoteza - chyba w oparciu o dostępna literaturę nie rozstrzygniemy tego definitywnie.

* Chociaż jak popatrzeć na zestawienie sił rosyjskich z 6 lutego to był 3 wyjątki – 1 BA pozostała w sile 30 a nie 24 dział, a 1 BA Konna 18, a nie 16 dział, oraz zredukowano 4 działa w baterii konnej gwardii nr 3 z Oddziału Wielkiego Księcia, zostawiając bat. pieszą gwardii w składzie 12 dział. W ten sposób mamy redukcję I K – 36 dział, VI K – 40 dział, III K.Kaw. – 16 dział. Oddział Gwardii Wlk. Ks. – 4 działa – razem 96 dział.

W Korpusie Grenadierów baterie miały wyjściowo po 12 dział – tak podaje Puzyrewski na s. 34-35. Co do pozostawienia nadmiarowych dział w Brześciu, Puzyrewski podaje (s. 63), że pozostawiono trzecie dywizjony (czyli po 4 działa) z baterii korpusu: I, VI i III Rezerwowego Kawalerii. W ten sposób powstawała rezerwa artylerii licząca 96 dział. Nie ma nic o Korpusie Grenadierów. Przyznam, że mnie wydawało się do tej pory, że patrząc globalnie dotknęło to wszystkich sił rosyjskich wkraczających w zimie do Królestwa, zdaje się z wyjątkiem V Korpusu Rezerwowego Kawalerii. Co do szczegółów, to z zestawień sił, tak jak to podałeś, widać że było różnie.

Co do różnic na poziomie 1 PS ok, w skali całej bitwy to detal – zwłaszcza że dane Smitta są sprzed kilku dni przed bitwą, a trudno przypuszczać, aby intensywny marsz Dybicza nie spowodował strat marszowych. No i faktycznie zamiana sił pomiędzy 2 pułkami dla gracza nie powoduje różnicy.

Znalazłem przyczynę, dla której prawdopodobnie „zamieniły mi się miejscami” pułki Staro- i Nowoingermanlandzki jeśli chodzi o liczebność. Otóż w N. Kasparek, Dni przełomu powstania listopadowego. Bitwa pod Ostrołęką (26 maja 1831), wyd. II, Ostrołęka 2019, na s. 371 jest tabela pokazująca, które jednostki rosyjskie podczas bitwy zostały przeprawione na prawy brzeg Narwi. Tabela ta pochodzi z dzieła ks. Adama Würtemberga Bitwa pod Ostrołęką stoczona 26/14 maja 1831 r…. W tabeli tej liczebność wspomnianych pułków wygląda następująco:
Staroingermanlandzki Pułk Piechoty – 726
Nowoingermanlandzki Pułk Piechoty – 472
Są to inne liczby niż u Smitta, który podawał takie stany tych pułków w wykazie na 22 maja:
Staroingermanlandzki – 548
Nowoingermanlandzki – 744
Sprawdziłem i w oryginale dzieła Würtemberga jest tak samo: Adam Würtemberg, Die Schlacht bei Ostrolenka geliefert den 14/26 Mai 1831, nach Originalquellen und hauptsächlich nach dem Tagebuche eines Augenzeugen bearbeitet, Nordhausen und Leipzig 1842, Tabelle A.
Przy okazji, co do artylerii Adam Würtemberg podaje, że:
- o godz. 2 przeprawiono 4 działa z kompanii pozycyjnej nr 2 z 2 Brygady Artylerii Grenadierów
- 1 działo przeprawione o godz. 12 z dwoma szwadronami ułanów gwardii pochodziło z 2 baterii lekkiej artylerii konnej gwardii.

Nie neguję, iż na prawym brzegu Narwi pułku Wielkołuckiego nie było, ale czy to oznacza, iż nie przebywał na lewym w dniu bitwy? Tokarz wymienia go w składzie prawej kolumny, a u Puzyrewskiego nie ma wzmianki o jego wydzieleniu.

Jeśli chodzi o Pułk Wielkołucki, z całokształtu wywodów Puzyrewskiego wnoszę, że według niego pułk ten w ogóle nie brał udział w bitwie. On wydaje się tutaj dość szczegółowy przy wyliczaniu sił na obu brzegach i całości sił, jakie miał do dyspozycji Dybicz późnym popołudniem. Jeśli jakiś batalion pozostał na lewym brzegu Narwi, wyraźnie to zaznacza, jak w przypadku 1 Pułku Jegrów, który pozostawiono dla gaszenia pożarów w Ostrołęce i przy każdym wyliczeniu, gdzie pojawia się 1 DP, on ten pułk wspomina jako pozostawiony na lewym brzegu. Podobnie Smitt i Würtemberg piszą o 5-batalionowej 3 DP pod Ostrołęką. Jaki sens byłby zostawiać jeden batalion na lewym brzegu? Musieliby mieć jakiś dobry powód, tak jak w przypadku pozostawienia 1 Pułku Jegrów, który gasił pożary w mieście.

Dokładnie z tego powodu je pominąłem, ponieważ w grze występują jednostki, które wzięły lub mogły wziąć udział w bitwie. Wspomniane przez Ciebie jednostki pojawiły się pod Ostrołęką w nocy z 26 na 27 maja i następnego dnia, czyli 27 maja. Natomiast pamiętam, że miałem tutaj wątpliwość co do artylerii czy Nowogrodzkiemu Pułkowi Kirasjerów powinna towarzyszyć jedna bateria konna czy dwie.

To materiał na scenariusz alternatywny Po stronie rosyjskiej siły obu kolumn a Polaków wzmacnia 2 DP.

Myślę, że w przypadku tej bitwy dokładanie dodatkowych sił aż tak wiele by nie zmieniło, może poza artylerią po stronie polskiej. Ja nie bardzo widzę możliwość, żeby oni dotarli na czas na pole bitwy, a starcie kolejnego dnia, cóż… teoretycznie zawsze można, ale nie wiem czy to byłoby grywalnościowo szczególnie ciekawe.

Zgadzam się z tobą, iż jest to logiczne, iż ta "sotnią" był "brakujący" w składzie K. Gwardii 6 szwadron pułku kozaków gwardii - ale w takim razie Tokarz popełnił mały błąd terminologiczny – p.koz. gwardii traktowany jako regularny dzielił się na szwadrony, a nie na sotnie.

Zgadzam się

Czyli zgadzamy się co do błędu Tokarza co do składu 1 D. Kir.

I tu również. Generalnie, jeśli chodzi o szczegółowe dane dotyczące składu armii rosyjskiej Smitt czy Puzyrewski wydają mi się tu bardziej miarodajni. Tokarz siłą rzeczy skupiał się na naszej armii i część danych dotyczących Rosjan uogólniał np. mało go interesują nazwy jednostek wchodzących w skład poszczególnych dywizji, woli podawać liczbę batalionów, szwadronów, dział. Co nie znaczy, że ignoruję Tokarza.

Bardzo dobre podsumowanie opisu u Puzyrewskiego - zgadzam się, że niestety opisy są niekompletne i pewnie bez dostępu do jakiś materiałów źródłowych, tylko na podstawie literatury kwestii ostatecznie nie rozstrzygniemy.

Pozostaje nam jeszcze kwestia 2 GrenBA w grze przyjęto, iż były to 24 działa - tak jak pisałem wg mnie to za dużo. Wg Smitta (T.II Tabela I str.233) 22 maja w K.Gren. było 50 dział - jeżeli w 3 BA Gren - było 28 (w tym jak przypuszczam 4 dodatkowo do niej przydzielone) - to na 1 i 2 BAGren - pozostaje 22 działa - wg mnie trudno przypuszczać, aby przy 1 DGren nie pozostało ani 1 działo z dywizyjnej brygady. Koresponduję z tym wymienienie przez Puzyrewskiego jedynie 2/2 i 2/3 BAGren z których jest mowa o 6 działach – 3/2 BAGren. Wtedy podział byłby 14 dział 2 BA Gren (w tym 2/3 BAGren początkowo w składzie straży przedniej Berga) i 8 z 1 BA Gren - razem 22 "brakujące" do 50 dział z K.Grenadierów.

Co do 2 BAGren. a zwłaszcza 2/2 BAGren. przyznam, że na moją próbę rekonstrukcji składu artylerii wpłynął opis bitwy u Puzyrewskiego. Na początku Puzyrewski wspomina o baterii pozycyjnej liczącej 8 dział, przydzielonej do awangardy Berga, jak sugerowałeś, to powinna być 2/2 BAGren. Potem pojawia nam się bateria pozycyjna z tej dywizji pod samą Ostrołęką, wykonująca ostrzał wspólnie z baterią pozycyjną z 3 DGren. czyli ta bateria powinna dotrzeć stosunkowo wcześnie pod Ostrołękę i tam operować. Z kolei później pojawia się wzmianka o tym, że wraz m.in. z 5 Baterią Pozycyjną Gwardii rozstawiane są 4 działa 2/2 BAGren., a kolejne 4 działa tej baterii przechodzą na prawy brzeg. Jednocześnie jest informacja o zdemontowaniu łącznie 10 dział rosyjskich do godz. 15. W związku z tym przyjąłem, że musiała tu być więcej niż jedna bateria pozycyjna z 2 BAGren., bo w przeciwnym razie trudno się zamknąć w 8 działach.

Po podliczeniu sił artylerii w grze, wychodzi 134 działa (pomijam artylerię III KKaw., która zakładam, że przybyła dość późno, jako ostatnia). Puzyrewski podaje, że Dybicz miał około godz. 15 łącznie 126 dział, w tym 10 zdemontowanych. Zatem, różnica wynosi 8, tyle co jedna bateria. Jeśli uwzględnić 2 działa mniej w 1 DHuz. i 2 działa mniej w 1 BAPol., i jak rozumiem jeszcze 3/2 BAGren. chcesz zredukować do 6 dział, to wychodzi prawie na to samo.

Oczywiście zdawałem sobie już wtedy i nadal zdaję sobie sprawę z tego, że nie jest to wszystko takie proste. Pociągnę dalej temat artylerii.

N. Kasparek, Dni przełomu powstania listopadowego. Bitwa pod Ostrołęką (26 maja 1831), wyd. II, Ostrołęka 2019, s. 438-440 – jest tam tabela nr 24, która podaje straty armii rosyjskiej za dziełem Adama Würtemberga. Następujące baterie wymienione są jako te, które poniosły straty w bitwie:
1/3 BAPol.
3/3 BAPol.
2/2 BAGren.
3/2 BAGren.
2/3 BAGren.
Zatem wszystkie te baterie na pewno uczestniczyły w bitwie.

Mapki u Puzyrewskiego:
- Pojawiają się na nich wśród rozstawionych nad brzegiem Narwi 3 Bateria Lekka Gwardii i 1 Bateria Lekka 1 Brygady Grenadierów.
- Pokazana jest awangarda Berga m.in. pułki 3 Karabinierów i Jekaterynosławski i wraz z nimi maszeruje 8-działowa 3 Bateria Lekka z 2 Brygady Gwardii.
- Pokazana jest w trakcie marszu pod Ostrołękę 3 Dywizja Grenadierów i w jej ramach 1 i 2 Baterie Pozycyjne. Pierwsza bateria jest 12-działowa i maszeruje razem z 3 Brygadą (karabinierów), druga jest 8-działowa i maszeruje razem z 2 Brygadą (pułki Astrachański i Suworowa).
- Pokazana jest w trakcie marszu pod Ostrołękę 1 Dywizja Piechoty i w jej ramach znajduje się nieopisana bateria 8-działowa.
Przy okazji warto dodać, że mapki u Puzyrewskiego opierają się na mapkach Smitta i Würtemberga. W większości są ich kopią.
W oparciu o powyższe pojawiają się różne rozbieżności z dotychczasowym obrazem. Po pierwsze okazuje się, że w awangardzie szła 3 bateria lekka gwardii. Informacja o 1 baterii 1 Brygady Grenadierów jest wewnętrznie sprzeczna, bo bateria nr 1 nie mogła być lekka, zawsze pierwsza bateria w każdej brygadzie pieszej była pozycyjna. Dalej z kolei mamy potwierdzenie niektórych moich przypuszczeń np. co do tego, że bateria 1 DP była 8-działowa.

Na koniec, żeby było jeszcze ciekawiej, Adam Würtemberg podaje, że w awangardzie Berga znajdowała się lekka bateria z 2 BAGren. czyli 3/2 BAGren. i 2 działa z 3 Baterii Lekkiej Artylerii Gwardii. Cały ten dość obszerny fragment jego dzieła znajduje się przetłumaczony u Kasparka na s. 320-322 (wyd. II). Co ciekawe, w przypisie są też odniesienia do Smitta i Puzyrewskiego. Ten ostatni również wspomina osobno o udziale w walkach 2 dział, ale pozycyjnych (s. 269-271). Natomiast, jak już wspominałem wyżej, na mapce jest u niego w ramach awangardy 3 Bateria Lekkiej Artylerii Gwardii, choć gdzie indziej pisze, że w składzie awangardy Berga znajdowało się 8 dział pozycyjnych.

[Przemo]

Z tabeli (Puzyrewski T. II str 40-42) zamieszczonych w tym tomie widać z z jakiego źródła korzystał Tokarz. Dzięki tym tabelom mogłem zweryfikować pewne moje hipotezy, aczkolwiek powstają nowe pytania.

Liczebność podaje najpierw wg Smitta (stan albo z 22 V, a w przypadku gwardii z końca kwietnia) a po / wg Puzyrewskiego (+ z którego dnia to jest stan, jeżeli zostało to podane).

W przypadku poszczególnych baterii podaje liczbę dział za Puzyrewskim, dane za Smittem tylko co do całych korpusów (porównawczo), gdyż on z reguły nie dzielił dział pomiędzy baterie oraz poszczególne dywizje.

Kolumna prawa

1. Dywizja Lekkiej Jazdy Gwardii (Nostitz)
Pułk dragonów gwardii – 4 szwadrony – 756 szabel/740 szabel (8 V)
Pułk strzelców konnych gwardii – 4 szwadrony – 747 szabel/742 szable (8 V)
Pułk ułanów gwardii – 4 szwadrony – 689 szabel/748 szabel (8 V)
Szwadron* z p. kozaków gwardii – 141 szabel/101 szabel (8 V)
bateria konna lekka gwardii nr 1 – 4 działa
bateria konna lekka gwardii nr 2 – 8 dział

Razem – 13 szwadronów – 2 333 szable/2 331 szabel,
12 dział lekkich

* Tokarz wg mnie popełnił mały błąd terminologiczny - p.koz.gwardii traktowany jako regularny dzielił się na szwadrony, a nie na sotnie.

Tokarz podał tu dane liczbowe za Puzyrewskim – wg mnie słusznie, gdyż dane z 8 maja są bardziej aktualne niż te z końca kwietnia.
Puzyrewski rozstrzygnął, iż sotnia wymieniona przez Tokarza to jeden ze szwadronów p. kozaków gwardii

2. „Przednia kolumna Berga”
Pułk grenadierów jekatyrynosławski – 2 bataliony – 1 284 bagnety/1 181 bagnetów (7 V)
3 pułk karabinierów – 2 bataliony – 1 028 bagnetów/995 bagnetów (7 V)
Oba ww. pułki z 2 Dywizji Grenadierów.
pułk huzarów Łubieński (z 1 Dywizji Huzarów) – 6 szwadronów – 620 szabel/650 szabel (8 V)
pułk kirasjerów Ks. Alberta Pruskiego (z 3 Dywizji kirasjerów) – 4 szwadrony – 429 szabel/508 szabel (15 V)
kompania pozycyjna nr 2 z 2 brygady artylerii grenadierów* – 8 dział

Razem – 4 bataliony, 10 szwadronów – 2 312 bagnetów, 1 049 szabel/2 176 bagnetów, 1 158 szabel, 8 dział pozycyjnych

* zapis w tabeli u Puzyrewskiego potwierdził moje założenie, iż to ta kompania wspierała „przednią kolumnę Berga (wprawdzie w tabeli w załączniku jest określana mianem lekkiej, ale zakładam, iż jest to omyłka, gdyż w innych zestawieniach oraz z opisów do mapy Puzyrewskiego w t. I jest określana jako pozycyjna)
Liczba batalionów i szwadronów się zgadza - niewielka różnica – 136 bagnetów więcej i 109 szabel wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego. Tokarz podał tu dane liczbowe za Puzyrewskim.

3. 3 Dywizja Grenadierów (gen. Nabokow)
I brygada
Pułk grenadierów sybirski – 2 bataliony – 1 238 bagnetów/1 208 bagnetów (12 V)
Pułk grenadierów feldmarszałka Rumiancewa – 2 bataliony – 1 417 bagnetów/1 375 bagnetów (12 V)
II brygada
Pułk grenadierów feldmarszałka Suworowa – 2 bataliony – 1 187 bagnetów/1 126 bagnetów (12 V)
Pułk grenadierów astrachański – 2 bataliony – 1 156 bagnetów/1 123 bagnety (12 V)
III brygada
5 pułk karabinierów – 2 bataliony – 1 129 bagnetów/1 181 bagnetów (12 V)/1108 bagnetów (26 V)
6 pułk karabinierów – 1 batalion – 754 bagnetów/721 bagnetów (12 V)/721 bagnetów (26 V)
kompania pozycyjna nr 1 z 3 brygady artylerii grenadierów* – 12 dział
kompania pozycyjna nr 2 z 3 brygady artylerii grenadierów* – 8 dział
kompania lekka nr 3 z 3 brygady artylerii pieszej grenadierów* – 8 dział

Razem – 11 batalionów – 6 881 bagnetów / 6 661 bagnetów,
28 dział (20 pozycyjnych,8 lekkich)

Liczba batalionów i szwadronów się zgadza - niewielka różnica – 220 bagnetów więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego. Tokarz podał tu dane liczbowe za Smittem.
* zestawienie artylerii u Puzyrewskiego potwierdziło jedna z proponowanych hipotez - jedna z kompanii 2 BA Gren. została rozwinięta do stanu 12 dział (na ten wariant wskazywał także opis do mapy bitwy pod Ostrołęką u Puzyrewskiego T. 1, gdzie mowa jest o 12 działach z kompanii pozycyjnej nr 1 z 3 brygady artylerii pieszej grenadierów).

4. 1 Dywizja Huzarów (gen. Łopuchin)
I brygada
Pułk huzarów sumski – 6 szwadronów – 574 szable/4 szwadrony – 510 szabel
Pułk huzarów oliwiopolski – 4 szwadrony – 527 szabel/473 szable (12V)
II brygada
Pułk huzarów klastycki – 4 szwadrony – 579 szabel/540 szabel (12V)
bateria konna lekka nr 1 – 4 działa*
bateria konna lekka nr 2 – 10 dział*

Razem – 14 szwadronów – 1 680 szabel /12 szwadronów – 1 523 szabel
14 dział lekkich

Liczba szwadronów się nie zgadza (2 szwadrony więcej u Smitta) oraz – 152 szable więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego. Tokarz podał tu dane liczbowe za Puzyrewskim.
Dla przypomnienia liczbę 14 szwadronów w tych 3 pułkach potwierdza też zestawienie sił rosyjskich z 20 maja zamieszczone przez Mierosławskiego (cała kawaleria I Korpusu miała liczyć 20 szwadronów – czyli biorąc pod uwagę, że 6 szwadronów pułku łubieńskiego było w przedniej straży – to pozostałe 3 pułki liczyły 14 szwadronów).
* nie potwierdziło się moje przypuszczenie, iż nastąpił czeski błąd w liczbie szwadronów i dział, Tokarz poszedł za Puzyrewskim (ściślej podał o 5 szabel więcej), informacja o jednej baterii konnej z I KP o liczebności 10 dział (zamiast 8) potwierdza, zestawienie u Smitta dot. stanu armii rosyjskiej z 6 lutego – więc informacje o 14 działach uznaje za prawdopodobną

5. 1 Dywizja Piechoty (gen. Manderstern)
II brygada
Pułk 3 morski – 2 bataliony – 899 bagnetów /847 bagnetów (brak daty)
Pułk 4 morski – 2 bataliony – 1004 bagnety/950 bagnetów (brak daty)
III brygada
1 pułk jegrów – 1 batalion – 833 bagnetów/793 bagnety (brak daty)
2 pułk jegrów – 1 batalion – 537 bagnetów/513 bagnetów (brak daty)
kompania pozycyjna nr 1 z 1 brygady artylerii – 8 dział
kompania lekka nr 3 z 1 brygady artylerii – 4 działa

Razem – 6 batalionów – 3 273 bagnety/3103 bagnety
12 dział (8 pozycyjnych i 4 lekkie)

Liczba batalionów się zgadza - niewielka różnica – 170 bagnetów więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego. Tokarz podał tu dane liczbowe za Smittem.

Puzyrewski wymienia 12 dział z 1 BA, skąd dane o 8 działach wziął Tokarz nie wiem. Rozważania o artylerii I KP zamieściłem pod pkt 6

6. 3 Dywizja Piechoty (gen. Szkurin)
I brygada
Pułk staroingermanlandzki – 1 batalion – 548 bagnetów/472 bagnety (brak daty)
Pułk nowoingermanlandzki – 1 batalion – 744 bagnety/726 bagnetów (brak daty)
II brygada
Pułk Feldmarszałka Kutuzowa – 1 batalion – 571 bagnetów/541 bagnetów (brak daty)
Pułk wielkołucki – 1 batalion – 491 bagnetów/ nie zostal wymieniony
III brygada
5 pułk jegrów – 1 batalion – 513 bagnetów/464 bagnetów (brak daty)
6 pułk jegrów – 1 batalion – 725 bagnetów/724 bagnetów (brak daty)
kompania pozycyjna nr 1 z 3 brygady artylerii – 8 dział
kompania lekka nr 3 z 3 brygady artylerii – 8 działa

Razem – 6 batalionów – 3 592 bagnety/5 batalionów – 2 927 bagnetów
16 dział (8 pozycyjnych i 8 lekkich)

Liczba batalionów u Puzyrewskiego mniejsza o 1, różnica – 665 bagnetów więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego. Tokarz podał tu dane liczbowe za Smittem.
Z opisu bitwy u Puzyrewskiego wynika tez, że tylko 5 batalionów 3 DP przeprawiło się na prawy brzeg Narwi – ale z tekstu nie wynika, gdzie i kiedy został pozostawiony pułk wielkołucki. Czy racje mają Smitt i Tokarz czy Puzyrewski nie mam danych, które by to pozwoliły rozstrzygnąć

Puzyrewski wymienia 16 dział z 3 BA, skąd dane o 28 działach wziął Tokarz nie wiem (może pomylił z 3 BA Gren ?).

Artyleria I Korpusu – rozbieżności

Generalnie Smitt (T.II Tabela H str.233) podaje w składzie I Korpusu 46 dział – gdyby liczyć tak jak podaje Tokarz (1 DP – 8, 3 DP-28 i 1 D.Huz -14 dział) to w korpusie byłoby ich 50.
Poprzednio założyłem, iż w 1 DP była bateria z 1 BA o sile zmniejszonej do 6 dział – wtedy wg mnie było ich 46 (1 DP- 6, 3 DP-28, 1 D.Huz.-12) po odjęciu 2 dział pozostawionych w osłonie taboru (Puzyrewski (str 263/264) podaje, iż do osłony taborów armii pozostała I brygada 1 DP z 2 działami) i 2 dział podanych w wyniku czeskiego błędu przy 1 D. Huz. Ponieważ przypuszczenia o czeskim błędzie nie potwierdza Puzyrewski to ten pomysł nie potwierdził się.
Wg Puzyrewskiego w składzie prawej kolumny było 42 dział z I KP:
1 D. Huz. – 14 dział
1 DP – 12 dział
3 DP – 16 dział

Można jeszcze dodać, iż w składzie rezerwy artylerii (o której szerzej w części dot. Gwardii) wymienia kompania lekkie nr 2 z 1 i 3 brygady artylerii (obie po 8 dział), to widzę następującą możliwość - Smitt uznał, iż 1 BA to 2 pełne baterie – 16 dział i wtedy wychodzi 46 dział (1 DP- 16, 3 DP-16, 1 D.Huz.-14). Wydzielenie 2 dział z 1 BA do osłony taborów było w takim przypadku możliwe, gdyż 1 BA wkraczała do Królestwa zgodnie z zestawienie u Smitta dot. stanu armii rosyjskiej z 6 lutego w składzie 30 dział.
Czy racje miał Smitt, czy Puzyrewski nie wiem.

7. 1 Dywizja Kirasjerów
I brygada
Pułk Kawalergardów – 4 szwadrony – 788 szabel/756 szabel (8 V)
Pułk Gwardii Konnej – 4 szwadrony – 779 szabel/769 szabel (8 V)

II brygada
Pułk kirasjerów Cesarzowej – 4 szwadrony – 782 szable/728 szabel (8 V)
bateria konna pozycyjna gwardii – 8 dział

Razem – 12 szwadronów – 2 349 szabel/2 253 szable
8 dział pozycyjnych.

Liczba szwadronów się zgadza - niewielka różnica – 96 szabel więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego. Tokarz – wg mnie nieprawidłowo (co opisywałem wyżej przyjął) 8 szwadronów (1525 szabel) i 8 dział .

W sumie w skład kolumny Dybicza wchodziło:

Wg Tokarza – 27 batalionów, 43 szwadrony, 8 baterii pieszych, 5 baterii konnych – 15 922 bagnety, 6 542 szable, 106 dział

Wg Smitta – 27 batalionów, 49 szwadronów – 16 058 bagnetów, 7 411 szabel, 102 działa

Wg Puzyrewskiego – 26 batalionów, 47 szwadronów, 7,5 kompani artylerii pieszej i 4 baterie artylerii konnej – 14 867 bagnetów, 7 265 szabel, 98 dział

W ramach 98 dział wskazanych przez Puzyrewskiego było 64 działa piesze (w tym 44 pozycyjne i 20 lekkich) oraz 34 działa konne (8 pozycyjnych i 26 lekkich).

Tokarz w swoich obliczeniach w przypadku bagnetów/szabel:
- w przypadku 1 D.Kirasjerów liczebności nie oparł ani na Puzyrewskim ani na Smitt,
- w przypadku 1 DP, 3 DP oraz 3 D.Gren. podał dane liczbowe zgodne z wykazanymi przez Smitta,
- w przypadku 1 D.Huz., 1 DJ.Lek. Gw. oraz „Przedniej kolumny Berga” - podał dane liczbowe zgodne z wykazanymi przez Puzyrewskiego.

Kolumna lewa (ks. Szachowski)

1. 1 Dywizja Grenadierów (gen. Ugriumow)
I brygada
Pułk grenadierów cesarza austriackiego – 2 bataliony – 1 321 bagnetów/1 155 bagnetów (14 V)
Pułk grenadierów króla pruskiego – 1 ½ batalionu – 966 bagnetów/905 bagnetów (14 V)
II brygada
Pułk grenadierów następcy tronu pruskiego – 2 bataliony – 1 189 bagnetów/1 007 bagnetów (14 V)
III brygada
1 pułk karabinierów – 2 bataliony – 847 bagnetów/1 025 bagnetów (14 V)
2 pułk karabinierów – 2 bataliony – 1 174 bagnety/1 110 bagnetów (14 V)
kompania pozycyjna nr 2 z 1 brygady artylerii grenadierów – 8 dział
kompania lekka nr 3 z 1 brygady artylerii grenadierów – 8 dział*

Razem – 9 1/2 batalionów – 5 497 bagnetów/5 202 bagnety
8 dział (8 dział pozycyjnych) lub 16 dział (8 dział pozycyjnych i 8 dział lekkich)
Liczba batalionów się zgadza - różnica – 295 bagnetów więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego.

* wprawdzie w tabeli przy 1 D. Gren. Puzyrewski podaje jeszcze kompanię lekką nr 3 z 1 brygady artylerii grenadierów (8 dział), ale jednocześnie wymienia ją w składzie rezerwy artylerii - więc wg mnie popełnił w tym miejscu błąd, gdyż w takim przypadku liczebność całej artylerii K. grenadierów byłaby wyższa niż stan podany przez Smitta.

2. 2 Dywizja Grenadierów (gen. Polujektow)
I brygada
Pułk grenadierów kijowski – 2 bataliony – 1 373 bagnety/1 262 bagnety (7 V)
Pułk grenadierów ks. Eugeniusza Wirtemberskiego – 2 bataliony – 1 323 bagnety/1 267 bagnetów (7 V)
III brygada
4 pułk karabinierów – 2 bataliony – 1 011 bagnetów/982 bagnety (7 V)
kompania lekka nr 3* z 2 brygady artylerii grenadierów – 8 dział
Razem – 6 batalionów, 3 707 bagnetów/3511 bagnetów
8 dział (8 dział lekkich) lub 16 dział (8 dział pozycyjnych i 8 dział lekkich)
Liczba batalionów się zgadza - różnica – 196 bagnetów więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego

* wprawdzie w tabeli przy 2 D. Gren. Puzyrewski podaje jeszcze kompanię pozycyjna nr 2 z 2 brygady artylerii grenadierów (8 dział) ale ponieważ wymienia ją również w składzie przedniej kolumny Berga w tym miejscu wg mnie popełnił błąd

Artyleria Korpusu Grenadierów - rozbieżności
* 22 maja w K. Grenadierów wg Smitta (T.II Tabela I str.233) było 50 dział. Ponieważ w kolumnie Dybicza było ich z tego korpusu 36 (8 w straży przedniej i 28 w 3 Dyw. Grenadierów) to zakładałem w kolumnie Szachowskiego pozostaje ich 14. Ponieważ wg Puzyrewskiego w bitwie brało udział 6 dział z kompani lekkiej nr 3 2 brygady, to przyjąłem, iż pozostałe 8 to kompania z 1 brygady artylerii pieszej grenadierów.
Wg danych Puzyrewskiego kompanie pozycyjne Nr 1 z 1 i 2 brygady artylerii grenadierów wchodziły w skład 2 eszelonu rezerwy artylerii, który nie Bral udziału w operacji ostrołęckiej – pozostaje więc 7 pozostałych kompanii, w tym jedna w składzie 12 dział – czyli 60 dział (6 x 8 + 12).
Wg danych Puzyrewskiego w kolumnie Dybicza było 8 dział z 2 BA Gren. i 28 z 3 BA Gren. + (po wprowadzonych przeze mnie korektach w kolumnie Szachowskiego po 8 dział z 1 BA Gren. i 2 BA Gren. – razem 52 działa.
Jeżeli uznamy, iż dodatkowo w składzie 1 D. Gren. była jeszcze kompania lekka nr 3 z 1 brygady artylerii grenadierów (8 dział) zwiększyłoby tą liczbę do 60 dział.
W sumie więc mamy 3 możliwe liczby dział w K. Grenadierów – 50 (Smitt), 52 (Puzyrewski bez kompani Nr 3/1 BAG), 60 (Puzyrewski z tą kompanią), 68 (Puzyrewski z uwzględnieniem tych 2 kompanii – ale wtedy zmniejsza się liczebność rezerwy artylerii oraz zakłada dodanie kompanii nie wymienionej wprost w tabeli).

Czy racje miał Smitt (nie można wykluczyć, iż pluton 2 dział z kompanii Nr 3/1 lub 2 BAG z został gdzieś oddelegowany), czy Puzyrewski jeśli chodzi o liczbę dział w K. Gren. nie wiem.

3. Oddział Gwardii Wlk. Ks. Konstantego (gen. Kuruta)
Pułk litewski gwardii – 2 bataliony – 1 116 bagnetów/1 397 bagnetów (15 V)
Pułk wołyński gwardii – 2 bataliony – 1 546 bagnetów/1 712 bagnetów (15 V)
Pułk huzarów grodzieński* – 4 szwadrony – 557 szabel/587 szabel (15 V)
bateria piesza gwardii nr 5** – 8 dział
instrukcyjna półrota gwardii** – 4 działa

Razem – 4 bataliony, 4 szwadrony – 2 662 bagnetów i 557 szabel/3 109 bagnetów i 587 szabel
12 dział pozycyjnych

Liczba batalionów i szwadronów się zgadza - różnica – 447 bagnetów i 30 szabel mniej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego.

* Pozostałe 2 pułki kawalerii tego Oddziału (pułk ułanów Wlk. Księcia oraz pułk kirasjerów podolski) pozostawały w ugrupowaniu gen. Pahlena II na szosie brzeskiej (Puzyrewski str. 260)
** wg Puzyrewskiego artyleria oddziału Wlk. Ks. składała się 3 lekkokonnej baterii gwardii (8 dział), 5 pieszej kompani pozycyjnej gwardii (8 dział) oraz instrukcyjnej półroty (4 działa – autor nie podaje czy były to działa piesze czy konne lekkie czy pozycyjne) , a wg Smitta artylerię tego oddziału tworzyły 3 bateria konna gwardii (8 dział) oraz 5 piesza komp. gwardii (12 dział). Przyjąłbym wersje Puzyrewskiego oraz uznał, że były to działa pozycyjne piesze (użycie określenia rota, a nie bateria wskazuje na artylerię pieszą, no a połączenie jej przez Smitta z 5 kompanią wskazuje, iż były to działa tego samego rodzaju co w tej kompanii).

4. III Korpus Rezerwowy Kawalerii (gen. Witt)
- 3 Dywizja Kirasjerów (gen. Kałbukow)
I brygada
Pułk kirasjerów Wojennego Znaku – 6 szwadronów – 696 szabel/598 szabel (15 V)
Pułk kirasjerów starodubski – 6 szwadronów – 653 szable/678 szabel (15 V)

II brygada
Pułk kirasjerów nowogrodzki – 6 szwadronów – 660 szabel/635 szabel (15 V)
bateria konna lekka nr 17* – 8 dział
bateria konna lekka nr 18* – 8 dział

* Puzyrewski potwierdził moje przypuszczenie, iż w III korpusie były baterie z 9 brygady artylerii konnej (17 i 18)

- I brygada 3 Dywizji Ułanów (gen. Kismer)
Pułk ułanów ukraiński – 6 szwadronów – 673 szable/Puzyrewski nie wymienia tego pułku w składzie wojsk rosyjskich pod Ostrołęką
Pułk ułanów nowoarchangielski – 6 szwadronów – 673 szable/732 szable (14 V)

Razem – 30 szwadronów – 3 285 szabel*/24 szwadrony – 2643 szable
16 dział lekkich

*Puzyrewski (str 263/264) podaje, iż do osłony taborów armii pozostał dywizjon z ukraińskiego pułku ułanów – w takim przypadku w składzie korpusu byłoby razem – 28 szwadronów, 2 baterie lekkokonne – 3 131 szabel, 16 dział

Liczba szwadronów się różni u Puzyrewskiego jest ich o 6 mniej niż u Smitta – w konsekwencji (+ pewne różnice in plus i in minus w odniesienie do poszczególnych pułków) – 642 szable więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego.
Czy racje miał Smitt, czy Puzyrewski, jeśli chodzi o udział pu ukraińskiego w składzie armii rosyjskiej pod Ostrołęką nie wiem.

W świetle powyższych danych w składzie kolumny Szachowskiego było:

Wg Tokarza (wyliczenie poprzez różnicę) – 18 batalionów, 33 szwadrony – 10 869 bagnetów, 3 958 szabel, 30 dział

Wg danych Smitta:
I wariant - 19,5 batalionu, 34 szwadrony – 11 886 bagnetów, 3 842 szable, 42 działa* (26 dział pieszych i 16 dział konnych)
II wariant (bez dywizjonu ukraińskiego pułku ułanów) - 19,5 batalionu, 32 szwadrony – 11 886 bagnetów, 3 688 szabli, 42 działa* (26 dział pieszych i 16 dział konnych)

Wg Puzyrewskiego - 19,5 batalionu, 28 szwadronów – 11 822 bagnety, 3 230 szabli, 44 lub 60 dział

W ramach 60 dział wskazanych przez Puzyrewskiego w tabeli było 44 działa piesze (w tym 28 pozycyjnych i 16 lekkich) oraz 16 dział konnych (16 lekkich).
W ramach 44 dział (gdyby moje przypuszczenia co do błędnego wskazania w składzie kolumny Szachowskiego 2 kompanii artylerii były słuszne) byłoby 28 dział pieszych (w tym 20 pozycyjnych i 8 lekkich) oraz 16 dział konnych (16 lekkich).

* Co do artylerii to 22 maja w armii Dybicza było 148 dział (Smitt T.II Tabela I str.233). Po odjęciu 24 dział z artylerii rezerwowej (26 maja działały z gwardią) i dodaniu 20 dział konnych z K. Gwardii – w obu kolumnach powinno być 144 działa. Jeżeli Dybicza wspierało 102 działa (w tym 20 z z K. Gwardii) w kolumnie Szachowskiego były 42 działa.

Korpus Gwardii (Wlk. Ks. Michał)

1. 1 DP Gwardii
1 Brygada
Pułk preobrażeński – 2 bataliony – 2 028 bagnetów/1 818 bagnetów (14 V)
Pułk moskiewski – 2 bataliony – 2 026 bagnetów/1 799 bagnetów (14 V)
2 Brygada
Pułk siemienowski – 2 bataliony – 2 052 bagnety/1 833 bagnety (14 V)
Pułk lejb grenadierów przyboczny – 2 bataliony – 1 979 bagnetów/1827 bagnetów (14 V)
6 kompania z gwardyjskiego oddziału piechoty morskiej – 124 bagnety
kompania pozycyjna nr 1 artylerii gwardii – 8 dział
kompania pozycyjna nr 2 artylerii gwardii – 8 dział
kompania lekka nr 1 artylerii gwardii – 8 dział*

* kompanii tej Puzyrewski nie wymienia w tabeli, ale w podsumowaniu sił K. Gwardii i rezerwy artylerii podaje 144 działa, podczas gdy liczba dział w wymienionych imiennie kompaniach/bateriach daje 136 dział, co wskazuje na pomyłkowe nie wpisanie tej kompanii do tabeli.

Razem – 8 batalionów – 8 085 bagnetów/8 ¼ batalionów – 7 553 bagnetów
24 działa (16 pozycyjnych,8 lekkich)

Liczba batalionów różni się o ¼ (dodatkowa kompania u Puzyrewskiego) – różnica – 532 bagnety więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego (wyraźnie mniejsza różnica od tej występującej w przypadku 2 DP Gwardii)

2. 2 DP Gwardii

W przypadku 2 DP Gwardii Puzyrewski nie podaje daty z którego dnia są to dane, ale np. porównanie stanu finlandzkiego batalion strzeleckiego (mocno zaangażowanego w walki z Polakami w czasie wyprawy na gwardie) sugeruje, iż mogą to być dane z trzeciej dekady maja

1 Brygada
Pułk izmaiłowski – 2 bataliony – 1 972 bagnety/1 827 bagnetów
Pułk Pawłowski – 2 bataliony – 1 923 bagnety/1 775 bagnetów
2 Brygada
Pułk jegrów gwardii – 2 bataliony – 1 956 bagnetów/1 482 bagnety
Pułk finlandzki – 2 bataliony – 1 823 bagnety/1 668 bagnetów
Finlandzki batalion strzelecki – 1 batalion – 531 bagnetów/283 bagnety
Saperzy – 1 batalion – 957 bagnetów/3/4 bat. – 656 bagnetów *
kompania pozycyjna nr 3 artylerii gwardii – 8 dział
kompania pozycyjna nr 4 artylerii gwardii – 8 dział
kompania lekka nr 2 artylerii gwardii – 8 dział


* Wg Puzyrewskiego 1 kompania z batalionu była w składzie oddziału Sackena, a kolejna przy taborach

Razem – 10 batalionów – 9 162 bagnetów/9 ¾ batalionów - 7 691 bagnetów
24 działa (16 pozycyjnych,8 lekkich)

Liczba batalionów różni się o ¼ (niepełny bat. sap. u Puzyrewskiego) – natomiast jest dość duża różnica – 1 471 bagnetów więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego.

3. Kawaleria
Pułk lejb kirasjerów – 4 szwadrony – 791 szabel/735 szabel (8V)
Pułk kozaków gwardii – 2 szwadrony* – ok. 280 szabel/202 szable (8V)

* tabela u Puzyrewskiego potwierdziła jedno z moich przypuszczeń - „brakujący” 6 szwadron został określony przez Tokarza jako sotnia w składzie Dywizji Lekkiej Jazdy Gwardii

Razem – 6 szwadronów – ok. 1 071 szabel/

Liczba szwadronów się zgadza – 134 szable więcej wg Smitta w stosunku do danych Puzyrewskiego.

4. Artyleria rezerwowa

Skład artylerii rezerwowej wg Puzyrewskiego:
bateria konna lekka nr 4 – 12 dział
bateria konna lekka nr 17* – 8 dział
kompania pozycyjna nr 1 z Litewskiej Brygady Artylerii Grenadierów – 8 dział
kompania pozycyjna nr 1 z 1 Brygady Artylerii – 8 dział
kompania lekka nr 2 z 1 Brygady Artylerii – 8 dział
kompania pozycyjna nr 1 z 7 Brygady Artylerii – 8 dział
kompania lekka nr 3 z 7 Brygady Artylerii – 12 dział
kompania lekka nr 3 z 1 Brygady Artylerii Grenadierów – 8 dział**
kompania lekka nr 3 z 2 Brygady Artylerii Grenadierów – 8 dział***
kompania lekka nr 2 z 2 Brygady Artylerii – 8 dział
kompania lekka nr 2 z 3 Brygady Artylerii – 8 dział
Pułk grenadierów Ks. Pawła Meklemburskiego (z II brygady 2 D. Grenadierów) – 2 bataliony – (wg Smitta) 1 249 bagnetów/1 251 bagnetów

* jednocześnie Puzyrewski wskazuje ją w składzie III K Kawalerii – więc tu uważam ją za błędnie wykazaną
** jednocześnie Puzyrewski wskazuje ją w składzie macierzystej 1 D. Gren. – więc tu uważam ją za błędnie wykazaną w składzie dywizji, gdyż w takim przypadku liczebność całej artylerii K. grenadierów byłaby wyższa niż stan podany przez Smitta.
*** u Puzyrewskiego brak w tym miejscu numeru, ale to jedyna lekka kompania z BA Gren. która mogłaby wchodzić w grę. Jednocześnie Puzyrewski wskazuje ją w składzie macierzystej 2 D. Gren. – więc tu uważam ją za błędnie wykazaną w składzie rezerwy artylerii, gdyż jej udział w samej bitwie potwierdza poniesie strat (Kasparek za dziełem Adama Würtemberga)

Razem:
– w tabeli wg Puzyrewskiego – 2 bataliony, 2 baterie konne (lekkie), 3 kompanie pozycyjne piesze, 6 kompanii pieszych lekkich – 1251 bagnetów, 96 dział z tego 76 dział pieszych (w tym 24 pozycyjne i 52 lekkie) oraz 20 dział konnych (20 lekkich).
- po odliczeniu wskazanych wyżej baterii konnej nr 4 oraz kompani lekkiej nr 3 z 2 BA Gren. –
2 bataliony, 1 bateria konna (lekka), 3 kompanie pozycyjne piesze, 5 kompanii pieszych lekkich – 1251 bagnetów, 80 dział z tego 68 dział pieszych (w tym 24 pozycyjne i 44 lekkie) oraz 12 dział konnych (12 lekkich).

W zestawieniu sił Dybicza z 22 maja Smitt podaje w składzie artylerii rezerwowej jedynie 24 działa.

W sumie wg obliczeń Gwardia i artyleria rezerwowa

Wg Tokarza (wyliczenie poprzez różnicę):
20 batalionów, 6 szwadronów – 16 338 bagnetów, 941 szabel i 226 dział.

Wg Smitta:
18 batalionów, 6 szwadronów – 17 247 bagnetów, 1071 szabel i 72 działa.

Wg Puzyrewskiego (po odliczeniu wskazanych wyżej 2 kompanii w artylerii rezerwowej):
20 batalionów, 6 szwadronów – 16 495 bagnetów, 937 szabel i 128 dział.
W ramach 128 dział wskazanych przez Puzyrewskiego było 116 dział pieszych (w tym 56 pozycyjnych i 60 lekkich) oraz 12 dział konnych (12 lekkich).


W sumie w świetle danych u Puzyrewskiego liczba 226 dział u Tokarza nie znajduje potwierdzenia.

Różnice pomiędzy Puzyrewskim a Smittem sprowadzają się:
- do pewnych różnic co do stanu poszczególnych pułków – tu przyjąłbym dane Puzyrewskiego, gdyż te ze Smitta są wcześniejsze o 2 tygodnie,
- do dodania 1 kompani w składzie gwardii, przy jednoczesnym zmniejszeniu bat. saperów o jedną kompanię
- do tego, czy artyleria rezerwowa była w składzie 24 dział, czy też 80 dział w osłonie 2 batalionów

W załączeniu tabele z II tomu Puzyrewskiego.